Eliza Orzeszkowa „Tadeusz”

Tytułowy Tadeusz to bohater znanego opowiadania Elizy Orzeszkowej, dwuletni szkrab, który swoim urodzeniem pogodził skłóconych rodziców i sprawił, że ojciec przestał pić. W dniu, w którym toczy się akcja, Klemens pracował jako parobek, a Chwedora najęła się do pielenia dworskiego ogrodu. Ponieważ we wsi nie było ochronki, matka musiała wziąć malca ze sobą. Trudno było jednocześnie pielić ogromny ogród i doglądać dziecka, toteż pełen energii i ciekawości chłopczyk zaczął poznawać świat bez dozoru osób dorosłych.

Orzeszkowa szybko i umiejętnie zbudowała klimat noweli, ukazując piękno przyrody, wzajemną miłość pomiędzy rodzicami a dzieckiem oraz wielką ciekawość uroczego Tadeusza, który cieszy się wszystkim, co widzi: kotem, sznurem kaczek, kogucikiem. Wplotła w opowiadanie mnóstwo obyczajowych szczegółów. Akcja toczy się powoli, ale konsekwentnie. Autorka z precyzją zderzyła świat niewinności i radości dziecięcej z brutalnymi warunkami życia biednych ludzi w dziewiętnastym wieku. Opowiadanie zostało napisane tak, by porazić czytelnika, wstrząsnąć nim, pokazać, że na wsi potrzebne były nie tylko przydrożne kapliczki, ale także ochronki.

Dziś nawet na krótko nie wolno zostawiać malutkiego dziecka bez opieki. W czasach Orzeszkowej nikt się nie przejmował tym, że zmuszane do pracy matki nie miały z kim zostawiać swoich pociech. Dzieci tułały się samopas, narażone na liczne niebezpieczeństwa.

„Tadeusz” to jedna z najpiękniejszych i najbardziej wzruszających polskich nowel.