„Pokusa” Jan Otčenášek

Bohater „Pokusy”, Jerzy, ma 42 lata i pochodzi z Pragi. Urlop spędza w Jugosławii, gdzie poznaje młodą Niemkę Inge. Opalają się na pięknej wyspie Katarinie i rozmawiają. Akcja toczy się w roku 1966, ważna jest więc sytuacja polityczna. Jerzy, jako człowiek zza żelaznej kurtyny, zazdrości mieszkance RFN, dostrzega swoją gorszą sytuację materialną, brak obycia i swobody, liczne kompleksy. Czuje się też zawstydzony i oburzony faktem, że Inge nie zna ani jednego czeskiego słowa, on zaś dobrze mówi po niemiecku; do nauki tego znienawidzonego języka zmuszono go za czasów protektoratu. Wypomina to dziewczynie, a po chwili czuje absurdalność swojego zachowania – Inge urodziła się przecież tuż przed wojną i nie ma nic wspólnego z polityką... 

W pięknej scenerii nad Adriatykiem ich znajomość powoli się rozwija, a w chwilach, gdy zapada milczenie, Jerzy snuje wspomnienia. Nie był dzieckiem podobnym do rówieśników, od najwcześniejszych lat przepełniała go pasja reżyserska, a koledzy znajdowali się na dalszym, mniej ważnym planie. W biednych latach wojennych i powojennych niełatwo było zdobyć bilet do kina, a kamera wydawała się nieosiągalnym marzeniem. A jednak złe warunki bytowe nie zniszczyły pasji, dzięki szczęściu i wytrwałości chłopak osiągnął swój cel – teraz dostaje wszelkie nagrody, a w recenzenci rozpływają się w pochwałach pod jego adresem i nazywają go kamieniem milowym czeskiej reżyserii.

Gdyby w „Pokusie” rozpatrywano tylko kompleksy narodowe i wydarzenia związane ze światem filmu, szybko bym się znudziła i odłożyła książkę. Na szczęście z odmętów pamięci Jerzy wydobywa także rodziców, macochę, brata Leksę, który najpierw był fanatycznym zwolennikiem komunizmu, lecz z czasem zmienił swoje zapatrywania i stał się oskarżycielem reżimu; chorego na gruźlicę kolegę Kanimurę, Helenę. Właściwie nie wie, jak to się stało, że poprosił Helenę o rękę. Nie kochał jej, poza tym uprzedzano go, że dziewczyna ma trudny charakter, że jeszcze nie doszła do siebie po pobycie w Auschwitz i że związek z Żydówką przyniesie mu wiele problemów, co zresztą potwierdziło się, gdyż w roku 1952 z powodu antysemityzmu Helena została zwolniona z dobrej pracy. Z Heleną właśnie wiążą się najciekawsze wątki powieści. Szkoda tylko, że Jerzy nie zawsze zachowywał się wobec niej tak, jak przystało na odpowiedzialnego mężczyznę...

Na okładce* znalazłam informację, że Jan Otčenášek nie dokończył pisania „Pokusy”, bo umarł. Może i tak, jednak czytając powieść, nie odczułam zbyt mocno tego niedokończenia. Dziwne wrażenie robi tylko początek przedstawiający jakieś wydarzenie na cmentarzu i nie łączący się z żadnymi późniejszymi scenami. W kolejnych rozdziałach następuje uporządkowany opis wakacji reżysera i jego wspomnień. Czyta się to dobrze, płynnie, szczególnie fragmenty wspomnieniowe, a przy okazji można dowiedzieć się, w jakich warunkach żyli Czesi kilkadziesiąt lat temu. 

Moja ocena: 4/6.

---

* Jan Otčenášek, „Pokusa” („Pokušení Katarina”), przeł. Emilia Witwicka, PIW, 1989.