Jurij Trifonow „Zamiana”

Starzy ludzie, zanim umrą, często długo chorują, zakłócając bieg życia swoich dzieci, które muszą zorganizować opiekę, zwalniać się z pracy, dawać pieniądze. Często dzieci udają czułość, ale w głębi duszy są złe, zmęczone i zastanawiają się, jak skorzystać na śmierci rodzica. W takiej właśnie sytuacji znalazła się rodzina Ksenii Fiodorowny. Ksenia Fiodorowna była dobrą kobietą, dbającą o dom i ciepło rodzinne, ale teraz, kiedy zachorowała, tylko córka Lora troszczy się o nią. Syn Dmitriew wprawdzie kocha matkę, ale znajduje się pod ogromnym wpływem żony Leny, a Lena myśli tylko o korzyściach materialnych. Nigdy nie chciała mieszkać razem z teściową, ale teraz postanowiła, że pokój teściowej i ich pokój w komunałce zamienią na dwupokojowe mieszkanie. Pomęczą się trochę ze starowinką, która przecież z nowotworem długo nie pożyje – i mieszkanie zostanie dla nich. I Lena nakazała mężowi, by natychmiast załatwiał formalności związane z zamianą...

„Zamiana” to doskonałe opowiadanie o domowym piekiełku, braku uczuć, materializmie. Zarówno Lena, jak i Dmitriew budzą wstręt. Lena jest cyniczna, z bezwzględnością realizuje wszystkie swoje pragnienia, zaś Dmitriew zgadza się na wszystko, co ona wymyśli. Robi to niechętnie, ale jednak robi. Wystarczy, że żona okaże mu dezaprobatę, a on ustępuje. Jest człowiekiem rozdartym, słabym, przesadnie ugodowym. Najważniejszą rzeczą w życiu jest spokój – uważa – spokój za każdą cenę. Poza tym dostrzega, że i inni ludzie zachowują się cynicznie, a więc dlaczego on miałby być lepszy? 

W moim egzemplarzu książki oprócz „Zamiany” znajduje się jeszcze 10 innych opowiadań. Najbardziej podobały mi się „Pora grzybobrania” oraz „Doktor, student i Mitia”. Akcja tego ostatniego toczy się wiosną w Turkmenistanie. Trzech panów: lekarz, student oraz kierowca przejeżdżają przez pustynię Kara-kum. Doktor przebywa tu na delegacji służbowej. Nie lubi tego kraju, przytłaczają go ciężkie warunki, samotność (jego żona szybko znudziła się i wróciła do Moskwy), problemy zaopatrzeniowe. Akcja nie jest może zbyt ciekawa, ale zachwyciły mnie piękne, plastyczne opisy pustyni, przy tym pustynia przedstawiona została niestereotypowo: kiedy bohaterowie przez nią przejeżdżają, pada deszcz i jest zimno.

W „Porze grzybobrania” Trifonow pokazał kilka ważnych dni z życia Nadii. Jest jesień. Wszyscy wracają z letnisk do miasta, ale Nadia zamierza zostać jeszcze z dziećmi na wsi, zbierać grzyby, suszyć je i cieszyć się jesienną przyrodą. Jednak nieoczekiwanie umiera jej matka. Trzeba zapomnieć o grzybach i zorganizować pogrzeb, powiadomić rodzinę, pogodzić się ze świadomością, że matka nie żyje. I wytrzymać spotkania z krewnymi, bo przecież nie wszyscy współczują Nadii, niektórzy uważają, że źle traktowała matkę. 

Pozostałe opowiadania nie wywarły na mnie większego wrażenia, a jednego – tego o polowaniu – nawet nie doczytałam do końca. Akcja wszystkich utworów rozgrywa się w latach sześćdziesiątych. U Trifonowa nie znajdziemy ani śladu sentymentalizmu czy naiwności, opowiadania są bardzo realistyczne, podkreślony jest cynizm i egoizm ludzi. Pod względem językowym można je uznać za mistrzowskie. 

---

Jurij Trifonow, „Zamiana”, przeł. Janina Dziarnowska, PIW, 1971.