„Miejsce bez granic” José Donoso

Główną bohaterką Miejsca bez granic José Donoso jest Manuela, współwłaścicielka domu publicznego w chilijskim miasteczku. Nie wygrałaby konkursu piękności, bo ma krzywe nogi, bezzębne usta, owłosiony nos i w dodatku brzydko pachnie. Jednak kiedy wkłada czerwoną hiszpańską suknię i zaczyna tańczyć, podpici klienci burdelu wpadają w wielkie podniecenie. Chwalą Manuelę, szczypią, oblewają alkoholem. Na więcej nie mogą sobie publicznie pozwolić, gdyż naraziliby się na szyderstwa i przezwisko „pedał”. Wszyscy przecież wiedzą, że Manuela pod falbaniastą sukienką ukrywa męskie ciało i, choć się tego wypiera, jest ojcem osiemnastolatki o przezwisku Japoneczka.

Bohaterka jest więc bardzo nietypowa i skomplikowana. Uważa się za wyjątkowo kobiecą, ale to przecież karykatura kobiety. Pozbawiona honoru, pusta, myśli tylko o hulankach i mężczyznach. Nie buntuje się, gdy pijacy nią pomiatają. Nie ma też żadnych uczuć opiekuńczych wobec swojego dziecka. Gdy zaatakowana przez brutala córka prosi o pomoc, Manuela chowa się w kurniku i udaje, że nie słyszy. Swoją drogą, Japoneczka też jest postacią bardzo ciekawą i tajemniczą. Wychowała się w domu publicznym, raczkowała pomiędzy butelkami alkoholu i poplamionymi przez klientów prześcieradłami, ale jakimś cudem nie stała się osobą zdemoralizowaną.

Akcja powieści toczy się w wymierającym miasteczku, w którym nie ma nawet elektryczności. Mieszkańcy wyprowadzają się, zostają tylko nieudacznicy i ci, którzy boją się, że w innym miejscu mogliby spotkać się z brakiem akceptacji. Manuela na przykład wie, że tutejsi ludzie od maleńkości przyzwyczajeni są do jej widoku i traktują ją jak kobietę. Jedynie pijani mężczyźni stanowią zagrożenie. Zachęcają Manuelę do tańca, często nawet obmacują ją, a kiedy ktoś to zauważy, zaczynają się wstydzić – i wtedy obiektem ich agresji staje się Manuela. Biją ją, wyzywają od „pedałów”. Uważają, że w ten sposób udowadniają swoją męskość.

Autor posłowia, Adam Komorowski, nazwał bohatera transwestytą, ale to raczej transseksualista. Manuela jest idealnym przykładem człowieka, który nie identyfikuje się z własną płcią biologiczną i ze wstrętem patrzy na swoje ciało. Nie godzi się nawet na to, by córka nazywała go ojcem. Oto przykład dialogu, z którego doskonale widać, jak silne jest w Manueli przekonanie o błędzie natury:

- Dokąd idziesz, tato?

- Do kogo mówisz?

- Nie udawaj głupiego.

- A kim jesteś, żeby mi rozkazywać?

- Twoją córką.

- Jasne, że jestem twoją matką.

- Nie. Moim ojcem*.

Powieść jest fascynująca, a zarazem bardzo dziwna, egzotyczna. Napisana została prostym językiem, ale w narrację trzecioosobową autor wplótł myśli bohaterów, co nieuważnym czytelnikom może sprawiać trudność. Akcja i postacie zaciekawią chyba każdego. Największą wartością książki jest pokazanie, w jaki sposób myślą osoby z zaburzeniami tożsamości płciowej i jak odbiera je otoczenie. Polecam! 

---

* José Donoso, Miejsce bez granic, Wydawnictwo Literackie, przeł. Danuta Rycerz, 1988, str. 118