„Rynek w Smyrnie” Jacek Dehnel

„Rynek w Smyrnie” to zbiór sześciu opowiadań napisanych przez Jacka Dehnela jeszcze przed „Lalą”. Młodzieńcze płody naszego obiecującego pisarza nie zachwyciły mnie, zmuszałam się do ich czytania i zmarnowałam czas.

Narratorką „Olafa Farbiarczyka” jest pracownica burdelu, do którego pewnego razu przybył chudziutki, młodziutki, uduchowiony ksiądz, „migdalik cukrowany”[1]. W zamian za dach nad głową, strawę oraz spokojne miejsce do modlitw zobowiązał się pokryć ściany kwiatkami, aniołkami i papugami. Został przyjęty, więc pracowicie malował freski i czerwienił się jak buraczek na widok roznegliżowanych pań. Narratorka czuła się bardzo podekscytowana jego obecnością, pragnęła go do siebie przytulać. Dehnelowi dobrze udało się wczuć w duszę kobiety (a to trudne zadanie dla pisarza-mężczyzny) i pokazać kobiecy erotyzm. Raziło mnie jednak dziwne, zbyt wyszukane słownictwo, jakim posługiwała się ta niewykształcona prostytutka. Powiedziała ona na przykład o księdzu, że to „pacykarz, za którym beczą koźlęta moich piersi”[2]. Koźlęta piersi???

W opowiadaniu „Rynek w Smyrnie” widzimy rodzinę podróżującą po Włoszech – pucułowatego dorobkiewicza, jego żonę „z pierścionkami skrzącymi się na tłustych łapkach”[3], syna o imieniu Piotr oraz córkę Konstancję – uduchowione, piękne dziewczę odziane w strój nie z tej epoki. Konstancja ogląda różne dzieła sztuki i nie może się zdecydować, co ją pociąga: malarstwo czy też literatura, a może coś zupełnie innego? Dziewczyna nie wie, że wokół niej krąży... Śmierć. „W końcu śmierć, jak każdy duch wyższy, jest zarazem kobietą i mężczyzną, dzieckiem i obojnakiem, mogła więc patrzeć na Konstancję z wielu stron...”[4].

Narratorem „Patrząc na Stromboli” jest młody Polak, potomek ziemian, którym odebrano dwór. Odbywa on wrześniową podróż po Włoszech w towarzystwie pięknej Lizy. W nieco monotonny sposób zapisuje, co widział i co zjadł. Jadł więc bergamoty, bułki, pomidory, marmoladę, ser oraz opuncje, przy tym miał pecha, bo kolce owocu wbiły się w jego wargi.

„Filc” zaczyna się od opisu pogrzebu ciotki narratora, potem następują wspomnienia związane z różnymi wiekowymi kuzynkami. Opowiadanie tematyką i klimatem przypomina „Lalę”. Byłoby ładne i ciekawe, gdyby nie język, jakim posłużył się Dehnel. Wiele zdań należałoby wykreślić lub poprawić, na przykład takie: „Czy ciotki, opływające w obfitość swoich narracji, żyjące w ciągłym przepychu słów, mogłyby się wykazać takim skąpstwem i odmówić sobie przepychu wszelkiego rodzaju naddatków, fałdek, przebarwień?”[5]. W zdaniu tym niepotrzebnie powtarza się wyraz „przepych”.

„Płyną przez życie jak rozlewne rzeki, rozgałęziają się w koryta dygresji i delty skojarzeń, spływają pradolinami utartych historii i torują sobie przełomy dopiero co obmyślonych kwestii”[6] – to inne zdanie z „Filcu”.

Dehnel lubi posługiwać się terminami z dziedziny muzyki: „I tak dalej, wliczając w to tryle i arpeggia pytań pomocniczych oraz ligatury nawiązań do innych opowieści”[7], „na klawikordzie dźwięcznych ciotek odgrywałem najwymyślniejsze utwory, z miną wirtuoza naciskając klawisze pytań”[8].

Żadne z opowiadań mnie nie zachwyciło. Cenię lekkość stylu i oryginalność, tymczasem Dehnel posłużył się zdaniami pozbawionymi wdzięku, ciężkimi, zbyt rozbudowanymi, często niezrozumiałymi, pokazał też, że nie zna umiaru w używaniu metafor. Widać, że nie wypracował jeszcze własnego stylu. Jego młodzieńczy utwór zdecydowanie nie zasługuje na pochwały. Tylko... dlaczego w ogóle go wydano? Dla pieniędzy?

3/6.

---

[1] Dehnel Jacek, „Rynek w Smyrnie”, WAB, 2007, str. 118.

[2] Tamże, str. 114.

[3] Tamże, str. 64.

[4] Tamże, str. 71.

[5] Tamże, str. 187.

[6] Tamże, str. 184.

[7] Tamże, str. 185.

[8] Tamże, str. 185.