„Lituma w Andach” Mario Vargas Llosa

 

Policjant Lituma, który przedtem pracował w Piurze i Talarze, został odesłany w miejsce bardzo nieprzyjazne i niebezpieczne – do górniczej osady w Andach. Okoliczna ludność traktuje go nieufnie, w pobliżu panoszą się terroryści ze Świetlistego Szlaku. To kwestia czasu, kiedy napadną na prowizoryczny posterunek. Lituma przeczuwa, że go zabiją, tak jak zabijają wszystkich pracowników rządu. Ale dopóki żyje, stara się spełniać swoje obowiązki. Akurat zaginęło trzech mężczyzn – głuchoniemy, albinos oraz brygadzista. Czyżby zostali zamordowani? A może dołączyli do senderystów? Wydawałoby się, że wobec panującej wokół przemocy tajemnicze zniknięcie kilku osób nie powinno mieć znaczenia, jednak Lituma nie potrafi odłożyć tej sprawy ad acta. Drąży, docieka. Chce poznać prawdę. 

Mario Vargas Llosa ukazuje straszliwy okres wojny domowej w Peru, niesamowite zbrodnie, masakry zarówno ludzi, jak i zwierząt. W tej książce okrutnie zachowują się nie tylko senderyści, ale i rządowi policjanci, którzy chociażby torturują nieszczęsnego opiekuna zgładzonych wigoni. Nawet cywile ulegają złym podszeptom, biorą udział w samosądach, mszczą się na nielubianych sąsiadach, zaczynają wierzyć w duchy, w sens składania ofiar z ludzi. Lituma ze zdumieniem zauważa, że inteligentne, rozsądne osoby tracą posłuch, szacunkiem otacza się teraz takie kreatury jak miejscowa wiedźma i jej mąż czarownik. 

Powieść miałaby nieznośnie ponury wydźwięk, gdyby nie fakt, że pokazane jest w niej też dobro. Jedna z najważniejszych postaci to młodziutki, porywczy Tomás, dorabiający do marnej pensji policjanta  jako ochroniarz. Widząc mężczyznę bijącego prostytutkę, bierze ją w obronę. Czy Mercedes obsypie go podziękowaniami? Nie, nie w tej książce. Tutaj jest życiowo, okrutnie. Nieszczęsna kobieta nigdy przedtem nie spotkała dobrego mężczyzny, zawsze była upokarzana, traktowana jak towar, toteż nie umie docenić swojego obrońcy. Woli być bitą kochanką bogacza niż żoną biednego policjanta. Zachowanie Tomasa gniewa ją i śmieszy, zresztą nie tylko ją – wszyscy wyszydzają chłopaka, którego rycerskość mocno kontrastuje z wszechobecną podłością. 

Kobiety z tej książki są uparte, pyskate, śmiałe i z całych sił bronią się przed dominacją mężczyzn. Oprócz Mercedes, marzącej o niezależności i wyjeździe do Stanów Zjednoczonych, autor przybliża postać miejscowej wiedźmy. Jest to osóbka otyła, podstarzała, bezczelna. Przed laty porzuciła męża i poślubiła muzyka, który za młodu wędrował od jarmarku do jarmarku, ciągnąc za sobą grupę tak zwanych wariatek i cudaków wszelkiego rodzaju, a na starość osiadł w górach, by prowadzić knajpę. Weseli małżonkowie wiedzą, że atmosfera wokół nich gęstnieje, że wywrotowcy nienawidzą osób, które upijają się i bawią w tych koszmarnych czasach. 

Powieść jest przepiękna, poruszająca, bardzo bogata w treść. Autor opisuje wiele okrucieństw, ale od czasu do czasu próbuje czytelnika wzruszyć lub nawet rozśmieszyć. Ukazuje peruwiańskie obyczaje, wierzenia, krwawą historię tego kraju. Bohaterowie mieszkają w pięknym miejscu, jednak nikt się z tego nie cieszy. Wszyscy boją się biedy, lawin, górskich duchów bądź terrorystów, wszyscy pragną stąd uciec. Piękno gór widać tylko w tych scenach, które zostały napisane z perspektywy obcokrajowców – turystów z Francji, a także ekolożki Hortensji, naiwnie sądzącej, że skoro pokochała Peru i nie interesuje się polityką, to nic jej nie grozi.

---

Mario Vargas Llosa, „Lituma w Andach”, przeł. Wojciech Charchalis, Rebis, 1998

Cytat ze str. 161: „zwierzęta, dzioby, piura, kości”