„Upadek ślepców” Gert Hofmann

 

Popularne powiedzonko mówi: wiódł ślepy kulawego. W minipowieści „Upadek ślepców” Gert Hofmann ukazuje sytuację jeszcze gorszą: ślepy wiedzie nie kulawego, ale innych ślepych. Jest ich łącznie sześciu. Odziani w kaftany upstrzone ziemią i trawą, z workami żebraczymi na plecach, trzymają się kurczowo jeden drugiego i błądzą po wsiach, prosząc o strawę i miejsce do spania. Ale mało kto wyciąga do nich rękę – w czasach, kiedy rozgrywa się akcja książki, czyli w szesnastym wieku, nie uczono jeszcze ludzi, że trzeba pomagać niepełnosprawnym. Nieszczęśnicy są więc podglądani, popychani, wyszydzani, oszukiwani. Zwykle są też przepędzani, jednak tego dnia, który został opisany w książce, nikt ich nie wygania, bo oto pewien malarz chce ich namalować. Nazwisko twórcy nie zostało podane, ale można się domyślić, że chodzi o Pietera Bruegla Starszego, autora słynnych „Ślepców”. 

Akcja minipowieści zaczyna się rano, a kończy wieczorem tego samego dnia i w tym samym miejscu: w stodole położonej we wsi o nazwie Sint-Anna-Pede. Przez ten dzień niewidomi czują ból fizyczny, tęsknotę, gorycz, złość, pokorę, ale przede wszystkim zdumienie, że ktoś uznał ich za obiekty godne utrwalenia na płótnie. Podejrzewają nawet malarza o głupotę i sądzą, że nikt nie będzie chciał takiego obrazu oglądać. Jeśli już malarz się nimi zainteresował, to lepiej by zrobił, gdyby zaoferował im jakieś konkretne wsparcie. Jak mówią, „Dla nas mógłby zrobić coś innego, pomóc nam albo nas pocieszyć, zamiast tak po prostu przychodzić i nas odmalowywać”[1].

Ślepcy nie są spokrewnieni, idą razem, bo tak im raźniej. Wzrok stracili na skutek różnych chorób, jedynie Wyłuskanemu, który ukradł z kościoła relikwie, oczy wyłupił kat. Nie umiejąc pogodzić się z takim upokorzeniem, były złodziej opowiada, że okaleczyły go wrony. Wszyscy z tej gromadki bardzo boją się ptaków. I nikt nie nauczył się orientować w terenie tak sprawnie, jak robią to osoby niewidome od urodzenia. Mężczyźni często krążą w miejscu, zamiast posuwać się do przodu, nie nie potrafią nawet rozpoznać, czy znajdują się blisko stawu i czy wstało już słońce. 

Książka Hofmanna jest alegoryczna, można ją odbierać dosłownie, jako historię o gehennie niewidomych i powstaniu słynnego obrazu, ale też jako metaforę losów człowieka. Drugą osobliwą cechą „Upadku ślepców” jest nietypowy narrator, wypowiadający się w liczbie mnogiej. Narrator ten nigdy nie zdradza własnych emocji ani poglądów, zawsze używa zaimka „my”. Nie wiadomo, czy robi tak przez skromność, czy też chce być postrzegany wyłącznie jako nierozerwalna część grupy. W każdym razie pozostaje w przestrzeni opisywanych zdarzeń i jest nie tyle ich naocznym świadkiem, bo przecież nie ma wzroku, co uczestnikiem, słuchaczem. 

Podsumowując, w tej poruszającej, sugestywnie przypowieści Gert Hofmann fantazjuje, jak mogło dojść do powstania jednego ze sławnych obrazów i jak mogła wyglądać codzienność modeli, zwraca też uwagę na fakt, że dzieła sztuki zazwyczaj okupione zostają czyimś bólem. Autor pokazuje straszliwą bezduszność, z jaką traktowano ślepców, a także ich niezdarne próby orientowania się w przestrzeni, bezwolność, rezygnację, utratę pamięci. Niewidomi bohaterowie nie snują wspomnień, zapominają o czasach sprzed utraty wzroku, ich mowa staje się coraz uboższa. Rzadko się żalą, niekiedy tylko pozwalają sobie na nieśmiałe skargi, takie jak ta: 

„PANIE, myślimy albo może wołamy, TY wiesz, że TWOJEJ ziemi, którą stworzyłeś przecież także dla nas, od dłuższego już czasu nie widzimy, spraw, żebyśmy również my, również my... Ale co dalej, tego już nie wiemy, bo zawsze sprawia nam trudność składnie narzekać i cierpieć przez dłuższy czas”[2]. 

---

[1] Gert Hofmann, „Upadek ślepców”, przeł. Jacek Stanisław Buras, PIW, 2005, s. 109. 

[2] Tamże, s. 124.