„Doktor Pascal” Emil Zola

„Doktor Pascal” należy do moich ulubionych części cyklu Rougon-Macquartowie. Główni bohaterowie – stary doktor Pascal i młodziutka, nieśmiała Klotylda – to najmilsi członkowie rodu. Są naiwni, ale pełni godności, zdolni do wyrzeczeń i mają dobre serca. Chodzą na przykład piechotą, by nie męczyć swojego schorowanego konia. Doktor leczy za darmo, ponadto pracuje nad różnymi specyfikami mającymi przywracać zdrowie. Do rozpaczy doprowadza go świadomość, że wobec wielu chorób medycyna jest bezsilna i że ludzie muszą bardzo cierpieć, zanim umrą.

Zola utkał bardzo ciekawą fabułę i poruszył kontrowersyjny temat miłości kazirodczej, przy tym miłość ta została pokazana jako piękna i wzbogacająca życie zakochanych. Dokładnie opisał też przypadek samozapłonu – zjawiska, którego do dziś naukowcy nie wyjaśnili i nie odtworzyli w warunkach laboratoryjnych. Jeden z bohaterów książki spalił się w tak dziwny sposób, że nie została z niego ani jedna kosteczka, ani jeden ząb, natomiast meble w pokoju nie uległy zniszczeniu. Świadek zdarzenia widział na ciele ofiary błękitny płomyk i wytapiający się tłuszcz. 

Powieść pełna jest entuzjazmu dla wiedzy, dla badań naukowych. Zola wspaniale sportretował człowieka nauki, który wszystkie siły i środki finansowe poświęca pracy i najbardziej boi się tego, by dzieła jego umysłu nie uległy zniszczeniu. Przy tym ten naukowiec ma w sobie wiele egoizmu. Kiedy zaczął interesować się dziedzicznością, doszedł do wniosku, że najlepszymi obiektami badań będą jego krewni, wśród których nie brak alkoholików, degeneratów, kalek, itp. Zaczął zbierać informacje o każdej osobie z rodu i nie zaprzątał sobie głowy pytaniem, czy krewni chcą być w ten sposób badani, czy też nie. 

Oprócz Pascala i Klotyldy na kartach powieści pojawia się wiele postaci znanych czytelnikom z poprzednich tomów. Spotkamy tu egoistycznego brata Klotyldy Maksyma, ciągle pijanego wuja Macquarta, a nawet założycielkę rodu, ciotkę Didę. Dida ma już sto pięć lat i mieszka w zakładzie dla umysłowo chorych. Zola wprowadził też nową postać – nieślubnego syna Maksyma, Karolka. Ten piętnastoletni chłopak zachwyca wszystkich urodą, ale rozumem już nie – jest niedorozwinięty. Najbardziej nieprzyjemna postać książki to Felicja, despotyczna matka Pascala. To z jej strony grozi naukowcowi największe niebezpieczeństwo. Po pierwsze, koniecznie chce „wyleczyć” go z ateizmu i używa do tego celu błagań i pogróżek, po drugie, uważa, że brak mu piątej klepki i że powinien zająć się zarabianiem pieniędzy, po trzecie wreszcie - pragnie zniszczyć teczki z wynikami jego badań. 

Powieść jest urocza, choć ma kilka wad. Doktor Ramond został wyidealizowany – trudno uwierzyć, by zakochany mężczyzna nie czuł żadnego żalu do dziewczyny, która go odrzuciła. Czasami bohaterowie zachowują się zbyt egzaltowanie, popadają ze skrajności w skrajność. Z perspektywy czasu widać też, że nie sprawdziły się niektóre teorie Zoli o dziedziczności. Na koniec dodam, że akcja „Doktora...” toczy się w fikcyjnym mieście Plassans.

Moja ocena: 5/6.

---

Emil Zola, „Doktor Pascal”, przeł. Nina Gubrynowicz, PIW, 1961.