„Dom dla Doma” Wiktoria Amelina

„Dom dla Doma” Wiktorii Ameliny to powieść średniej grubości, wyróżniająca się tym, że narratorem jest... pies. A dokładniej mówiąc, ukraiński jamnik urodzony w roku 1991 i zmarły w 2005 (tak, tak, narracja prowadzona nie tylko z perspektywy zwierzęcia, ale dodatkowo „zza grobu”, czyli z perspektywy zwierzęcia już nieżyjącego). Część osób z góry odrzuci tę książkę, podejrzewając, że jest infantylna, że autorka zniekształca sposób postrzegania świata przez psa. Cóż, rzeczywiście trochę zniekształca. Wykreowany przez nią Domik bardziej interesuje się sprawami ludzkimi niż psimi, zna się na historii, snuje różne mądre refleksje. Ale powieści absolutnie nie można nazwać infantylną. 

Główny bohater przychodzi na świat w Nowersku, ale ponieważ nie nadaje się na psa myśliwskiego, zostaje oddany mieszkającej we Lwowie rodzinie Ciłyków. W skład tej rodziny wchodzi sześć osób: emerytowany pułkownik, jego żona, dwie córki: Tamara oraz Ola, oraz dwie wnuczki: Marusia i Masza. Pułkownik, w przeciwieństwie do swej otyłej żony, która nigdy nie opuszcza kamienicy, wychodzi dość często. Szczególnie upodobał sobie jeżdżenie na działkę, oficjalnie po to, by podlewać warzywa, a w rzeczywistości ukrywa na niej coś niezwykłego. Towarzyszyć mu może tylko niewidoma Marusia oraz Domik, czyli ci członkowie rodziny, którzy nie potrafią zobaczyć jego tajemnicy bądź o niej opowiedzieć. Ola i Tamara to samotne matki, które wyfrunąwszy z rodzinnego gniazdka, po kilku latach powróciły wraz ze swoimi dziećmi. Ola jest nauczycielką historii, Tamara zaś w żadnej pracy nie potrafi długo wytrzymać, jest wyniosła i kapryśna, podobnie jak jej córka Masza.

Ciłykowie nie interesują się swoim pochodzeniem, nie dociekają, gdzie był wysyłany dziadek, kiedy jeszcze służył w armii radzieckiej. Wolą myśleć, że nie robił nic złego, a jeśli nawet, to przecież „Winien jest ten, kto wydaje rozkaz”[1]. Kiedyś powodziło im się o wiele lepiej, teraz z trudem wiążą koniec z końcem. Nie stać ich ani na zapłacenie za operację okulistyczną, ani nawet na mięso dla Domika. Jeśli trafia im się okazja do dodatkowego zarobku, nie umieją z niej skorzystać. A tak się składa, że do ich drzwi co jakiś czas pukają cudzoziemcy, proponując pieniądze w zamian za możliwość obejrzenia wnętrza. Właścicielom Domika, mieszkającym przy ulicy Łepkiego (dawniej Brajerowskiej) pod numerem czwartym, nie mieści się w głowach, że to właśnie tutaj dorastał sławny polski pisarz!

Wszyscy z tej rodziny z wyjątkiem Marusi urodzili się i wychowywali w różnych miasteczkach wojskowych na terenie ZSRR oraz Polski i Niemiec, nic więc dziwnego, że nie umieją się przyzwyczaić do Lwowa. Babcia nie czuje więzi ani z miastem, ani nawet z Ukrainą, bo w wyniku licznych przeprowadzek zatraciła poczucie narodowości. Mówi tylko po rosyjsku, lecz za Rosjankę też się nie uważa, bo nie zna rosyjskiego folkloru. Bohaterom Lwów wydaje się zbyt prowincjonalny, brzydki, zaśmiecony. Nie ma tu rzeki ani jeziora, „nawet woda w kranach jest tylko w określonych godzinach”[2]. Jedynie niewidoma Marusia lubi to miasto. Matka wmawia jej, że jest piękne, nieoszpecone przez radzieckie budowle, że na wzgórzu nadal stoi Wysoki Zamek...

Ola przez wiele lat uczy historii, po czym nagle zauważa, że nic z niej nie rozumie. Dlaczego to, czego nauczyła się za czasów ZSRR, teraz uchodzi za kłamstwo? Co jest więc prawdą, a co nie? Pogubiwszy się w wątpliwościach, co trzeba głosić dzieciom w szkole, a co ukrywać, mama Marusi nie tylko traci szacunek do historii, ale zaczyna umyślnie wprowadzać zamęt, dezinformować ludzi, dokładać swoją cegiełkę do wszechobecnego chaosu. Piesek Domik uważa, że „Historia to nauka, która obecnie rozwija się niezwykle szybko. Chyba szybciej niż fizyka jądrowa”[3].

Akcja toczy się w Nowersku, Lwowie, a chwilowo nawet w Kijowie, i obejmuje okres kilkunastu lat, poczynając od roku ogłoszenia niepodległości przez Ukrainę. Autorka opowiada o losach psa i jego właścicieli, przemycając przy okazji mnóstwo ciekawostek o nowo powstałym kraju, o przemianach po upadku ZSRR, o warunkach życia zwyczajnych ludzi, nieraz zdezorientowanych, zagubionych, bezradnych wobec problemów z tożsamością i finansami. Powieść jest może nieco przegadana, ale bardzo barwna i ciekawa, a do psiego narratora szybko się można przyzwyczaić. Może i autorka nie pokazuje wiernie, w jaki sposób pies postrzega świat, ale za to jakże celnie ukazuje stosunek ludzi do psów! Stosunek, niestety, przedmiotowy, o czym Domik uprzedza już na samym początku książki: „Opowiem też, jak doszło do tego, że ludzie mnie zabili”[4]. 

---

[1] Wiktoria Amelina, „Dom dla Doma”, przeł. Katarzyna Kotyńska, Warstwy, Wrocław 2020, s. 124.

[2] Tamże, s. 136.

[3] Tamże, s. 106.

[4] Tamże. s. 11.