„Smętny szofer z Alster” Håkan Nesser

Cykl Håkana Nessera o komisarzu Barbarottim czytam nie po kolei. Do tej pory poznałam „Człowieka bez psa” i „Szachy pod wulkanem”, a teraz przyszła pora na część szóstą, czyli na „Smętnego szofera z Alster”. Ku mojemu zaskoczeniu ta powieść okazała się o wiele lepsza od „Szachów”. Czytałam ją z wielką przyjemnością i podziwem dla talentu autora – co nie znaczy, że polubiłam Barbarottiego. Nadal uważam go za postać nieciekawą i zbzikowaną, a przy tym o wiele mniej wyrazistą niż Van Veeteren, bohater innej serii kryminalnej Nessera. Na szczęście Barbarotti nie pojawia się w tej powieści zbyt często. Na pierwszy plan wysuwa się tu ktoś inny – kierowca Albin Runge.

Z czego wzięła się tytułowa smętność owego szofera? Otóż w przeszłości prowadził on autokar, który wpadł w poślizg. Zginęło wtedy siedemnaścioro dzieci oraz jeden rodzic. Sąd uznał Albina za niewinnego, lecz cóż z tego, skoro on sam sobie wybaczyć nie umie. Uważa, że właściwie nie zasługuje na to, by żyć. Już przedtem lubił samotność, a po wypadku niemal całkowicie zrezygnował z kontaktów z ludźmi. Porzucił pracę, zmienił miejsce zamieszkania (a także starą żonę na nową) i postanowił zacząć nowe życie. Tylko czy to się uda? Czy możliwe jest całkowite odcięcie się od przeszłości, czy ludzie z nowego otoczenia nie wygrzebią prawdy i nie rzucą mu w twarz, że jest mordercą? Czy rodziny ofiar wypadku nie będą próbowały się mścić? Przez jakiś czas panuje spokój, ale po pięciu latach od wypadku szofer przychodzi na komisariat i pokazuje anonimowe liściki z pogróżkami.

Nesser wprowadza na karty powieści aż dwie postacie nierzejawiające morderczych skłonności, a mimo to mające na sumieniu ludzkie życie. Oprócz Albina pojawia się tu policjantka, która podobnie jak on w ułamku sekundy podjęła błędną decyzję i przyczyniła się do czyjejś śmierci. Tyle że szofer za swoją pomyłkę zapłacił ciężką depresją i zniszczonym życiem, policjantka zaś nie ma nawet wyrzutów sumienia, bo uważa, że zabiła przestępcę i tym samym uratowała dwie niewinne osoby przed jego agresją. Bez względu na to, czy ma rację, czy też nie, sprowokowała ataki na policję i musi ponieść konsekwencje, zostaje więc wysłana na przymusowy urlop.

Fabuła toczy się dwutorowo, w latach 2012-2013, kiedy to Albin zgłasza się na komisariat, oraz w roku 2018, gdy para policjantów przypadkowo wpada na ważny trop. Część akcji dzieje się na Gotlandii, przedstawionej jako miejsce latem bardzo zatłoczone, a poza sezonem bezpieczne i spokojne. Nesser swoim zwyczajem stara się urozmaicić narrację i tę trzecioosobową przeplata pamiętnikami szofera, zatytułowanymi „Plamy i strzępy”. Niektóre zapiski są przejmujące, na przykład ten: „Czasami śnią mi się moje podróże autokarowe, zawsze wtedy budzę się zlany zimnym potem. Wprawdzie nic nie pamiętam z samego wypadku, ale rozpaczliwe krzyki dzieciaków, płomienie i cierpienie umierających wciąż trawią mi mózg. Myślę, że to był błąd, że też wtedy nie zginąłem”[1].

Ten szofer jest postacią bardzo ciekawą, a przy tym niejednoznaczną. Można podejrzewać, że coś ukrywa, bo skoro szuka pomocy, to dlaczego jednocześnie utrudnia policjantom pracę, nie zgadzając się, by porozmawiali z jego nową żoną? Wzbudza współczucie, lecz też odrazę. Naruszył tabu. Zabił tyle dzieci. Nie ze swojej winy, ale jednak. Nesserowi bardzo udał się ten kierowca, w przeciwieństwie do Barbarottiego, który jest mało wyrazisty, niepogłębiony psychologicznie, a niekiedy nawet głupkowaty. Eva też wydaje się bezbarwna i nieprzekonująca. Nie czuje zazdrości ani niepokoju, gdy jej ukochany rozmawia ze swoją zmarłą żoną, „ja jestem tu planem B i to mi wystarczy”[2] – mówi. Taka postawa jest może szlachetna, ale czy wiarygodna?

„Smętny szofer z Alster” to bardzo dobra powieść, z ciekawą zagadką detektywistyczną, melancholijna, trzymająca w napięciu. Kryminał, ale pod pewnym względem bardzo nietypowy dla swojego gatunku. Nesser zdecydował się na rozwiązanie, które współcześni autorzy kryminałów, ślepo goniący za modą, stosują bardzo rzadko. A szkoda.

---
[1] Håkan Nesser, „Smętny szofer z Alster”, przeł. Iwona Jędrzejewska, Czarna owca, 2022, s. 138.
[2] Tamże, s. 100.