„Ostatni raz, gdy rozmawialiśmy” Fiona Sussman

Carla, bohaterka „Ostatni raz, gdy rozmawialiśmy” Fiony Sussman, mieszka na farmie w Nowej Zelandii, pracuje jako nauczycielka i uważa się za szczęśliwą osobę. Któregoś dnia młodociani przestępcy zabijają jej syna, okaleczają męża, a ją gwałcą. Od tej pory kobieta przeżywa koszmar. Napastnicy dość szybko zostają ujęci. Okazuje się, że to bardzo młodzi chłopcy, członkowie gangu. Carla nie potrafi zrozumieć, dlaczego zachowali się tak okrutnie. Zaczyna szukać kontaktów z jednym z tych chłopców, Benem. Najpierw po to, by okazać mu nienawiść i wykrzyczeć w twarz swój ból, następnie, by zrozumieć jego postępowanie, a potem... No właśnie. Potem relacje między matką ofiary a mordercą stają się bardzo skomplikowane i każdy czytelnik może odebrać je inaczej.

Ben od pierwszych dni życia doświadczał przemocy. Kiedy był noworodkiem, matka nocami brała go na ręce i krążyła po ulicach, czekając, aż agresywny konkubent wytrzeźwieje bądź gdzieś sobie pójdzie. Z czasem ona też się rozpiła i nieco zobojętniała na los dzieci, których urodziła aż sześcioro (a to jeszcze nie koniec, w jej brzuchu rośnie kolejne). Niekiedy stara się być dobra i na przykład urządza urodziny córce, lecz to za mało, by dzieci poczuły się bezpieczne i kochane. Ben w domu zachowuje się jak wzorowy syn i brat (jego troska o rodzeństwo jest wzruszająca), lecz kiedy wyjdzie na ulicę, wyładowuje agresję na słabszych. Chcąc zaimponować kolegom z gangu, kradnie samochody, bierze udział w napadach. Któregoś razu posuwa się o krok dalej i zabija człowieka. 

„Ostatni raz, gdy rozmawialiśmy” to smutna powieść psychologiczna, zaczynająca się od opisu zbrodni i pokazująca tragedię osoby, która straciła najbliższych i sens życia. Akcja na początku toczy się szybko, potem mocno zwalnia. Autorka ukazuje wszystkie etapy żałoby, z tym że nie jest to żałoba krzykliwa, wprost przeciwnie — Carla nie lamentuje, często nie da rady nawet płakać, jej reakcje są stępione. Czuje się porażona bólem, którego nie umie wyrazić. Czasami zachowuje się dziwnie, bo trudno uznać za normalne szukanie kontaktu z człowiekiem, który zniszczył jej życie.

„Każdy jest inny, a jednak wszystkich łączy jedna wspólna cecha — potrzeba miłości i przynależności”* — mówi jeden z bohaterów i te właśnie słowa są przesłaniem książki. Autorka dowodzi, że niektórzy ludzie mordercami zostają tylko dlatego, że od małego stykali się z przemocą. Trudno oprzeć się wrażeniu, że Ben nie myślałby o krzywdzeniu innych, gdyby urodził się w innej rodzinie i gdyby jego elementarne potrzeby zostały zaspokojone. Takie wrażenie ma też Carla i dlatego jej uczucia do mordercy syna są tak niejednoznaczne. 

Autorka w wielu scenach maluje więzienną rzeczywistość i z tą więzienną rzeczywistością wiąże się mój jedyny zarzut. Otóż pod koniec książki więźniowie, czyli trzymani w izolacji od kobiet i przepełnieni energią mężczyźni, zachowują się jak przedszkolaki. Scena z motylami to jakieś kuriozum. Od tej sceny powieść staje się mniej ciekawa i wiarygodna, wyraźnie widać, że autorka, tak dobrze do tej pory radząca sobie z trudnymi tematami, wpadła w pułapkę sentymentalizmu i ckliwości. Szkoda! Ale choć finalne strony zabrzmiały nieco fałszywie, nie żałuję czasu poświęconego na czytanie. Jest w tej powieści coś, co trafia do serca i wzrusza. 

Jedna z recenzentek twierdzi: „Nie zabrakło błędów logicznych. Pisarka ciągle powtarza, że do napadu doszło jesienią w marcu. Kilka razy czytałam te akapity i nie wiem, może to ja całe życie żyłam w kłamstwie i w marcu nie budzi się wiosna, a jesień?”. Tymczasem Fiona Sussman wcale nie popełniła błędów logicznych, to recenzentka czytała nieuważnie i przeoczyła informację, że akcja toczy się w Nowej Zelandii. A tam panuje inny klimat niż u nas — w marcu naprawdę zaczyna się jesień! Nowozelandzkie smaczki są dużym atutem powieści. Autorka najpierw opisuje uroczą farmę, a potem przenosi akcję do nieprzyjaznego miasta, gdzie panoszą się gangi i gdzie małe dzieci głodują, a maltretowane kobiety — takie jak matka Bena — daremnie czekają na pomoc. 

Moja ocena: 4/6.

---

* Fiona Sussman, „Ostatni raz, gdy rozmawialiśmy” („The Last Time We Spoke”), przeł. Anna Sauvignon, Wydawnictwo Kobiece, 2018, s. 363.