„Geniusz i bogini” Aldous Huxley

Jest wieczór wigilijny. Fizyk Rivers dogląda wnuka i opowiada swojemu przyjacielowi pisarzowi historię z czasów, kiedy miał zaledwie dwadzieścia osiem lat i przez kilkanaście miesięcy mieszkał w domu genialnego fizyka Maartensa. Był wtedy zauroczony wszystkimi członkami tej familii: małym Timem, piętnastoletnią Ruth, piękną Katy i oczywiście samym geniuszem. Po raz pierwszy w życiu czuł się szczęśliwy. Sielankę przerwało pewne dramatyczne wydarzenie...

Przed zetknięciem się z Maartensami Rivers mieszkał z despotyczną matką, która pilnowała, by nie zawarł bliższej znajomości z żadną osobą płci żeńskiej. Wmówiła mu, że „ludzie przyzwoici uprawiają miłość jedynie w wypadku płodzenia dzieci”[1]. Wychowany w ten sposób młodzieniec był niesłychanie naiwny i mylił się w wielu sprawach. Nie przyszło mu na przykład do głowy, że Katy ma cielesne pragnienia. Zakochał się w niej, ale w sposób platoniczny. W jego oczach była niedostępną boginią, a nie kobietą z krwi i kości.

Genialny Maartnens przedstawiony został tak, jak wyobrażamy sobie geniuszy, czyli miał wybitne osiągnięcia w świecie nauki, w domu zaś tkwił „w stanie najgłębszej, dobrowolnej ignorancji, nie wiedząc nic o nikim, ale mając na każdy temat mnóstwo z góry powziętych opinii”[2]. Niezaradny, uciążliwy, wymagał od swojej żony ciągłej uwagi. Katy nie mogła na dłużej wychodzić, bo „pod jej nieobecność czuł się jak krowa pozbawiona trawy”[3]. Biedna! A może wcale nie biedna? Marzyła przecież, by wyjść za wielkiego człowieka. 

Ciekawą postacią jest również jej córka. Aldous Huxley znakomicie ukazał przemianę dziewczynki w kobietę. Z dnia na dzień Ruth poczuła porzuciła dziecinne zabawy i zapragnęła się w kimś zakochać. A ponieważ szkolnych kolegów uważała za dzieciuchów, ofiarą jej namiętności padł gość ojca – Rivers. Przesadnie umalowana i wyperfumowana, z wyglądu przypominała ladacznicę i zamiast kusić mężczyzn, odstraszała ich.

Wspominane wydarzenia rozgrywały się w latach trzydziestych ubiegłego wieku, kiedy to „można było być fizykiem i nie czuć się winnym”[4].

„Geniusz i bogini” to powieść krótka, ale nadzwyczaj treściwa, idealna dla osób, które lubią nie tylko śledzić ciekawą fabułę, ale i porozmyślać na różnorakie tematy. Autor nie poskąpił błyskotliwych uwag o fikcji literackiej, zamiłowaniu dzieci do motywów śmierci, uczuciach wobec umierających itd. Nawiązał do Dostojewskiego, Poego, Szekspira, Lawrance'a. Bohaterowie zostali potraktowani z ironią. Mają wiele wad i śmiesznostek, nieraz zachowują się niemoralnie, ale, o dziwo, czytelnik raczej nie będzie ich krytykował. Rozumiemy, że czuli się bezradni wobec swoich namiętności. 

Na koniec kilka cytatów:

„Pomiędzy silnymi uczuciami zachodzi pewna zbieżność. Gniew aż nazbyt łatwo przeradza się w agresywne pożądanie, smutek zaś w sposobnej chwili gotów jest niemal niepostrzeżenie przybrać postać najczulszej zmysłowości. Po czym, oczywiście, przychodzi sen. Dla duszy w żałobie miłość jest odpowiednikiem środków uśmierzających lub podróży na Hawaje. Nikt nie ma za złe wdowie lub sierocie, jeśli ucieka się do pociech tego rodzaju. Dlaczegóż więc potępiają ją za próbę uchronienia życia i równowagi psychicznej przy pomocy owej drugiej, prostszej metody?”[5]. 

„Jakże trudno jest dziś, kiedy o orgazmach mówi się nad talerzem zupy, a o biczowaniu jedząc lody, jak niezwykle trudno pamiętać moc dawnych tabu, głębię milczenia, które otaczało je kiedyś!”[6]. 

„Taki jest już nasz ironiczny los – żywić szekspirowskie uczucia (...), a mówić o nich językiem sprzedawcy samochodów, kilkunastolatka lub gimnazjalnego profesora”[7]. 

„Wolałbym powierzyć swoje córki Casanowie niż tajemnice pisarzowi”[8].  

---

[1] Aldous Huxley, „Geniusz i bogini” („The Genius and the Goddess”), przeł. Jan Józef Szczepański, Wydawnictwo Literackie, 1993, str. 89.

[2] Tamże, str. 85.

[3] Tamże, str. 81.

[4] Tamże, str. 44.

[5] Tamże, str. 110.

[6] Tamże, str. 87-88.

[7] Tamże, str. 42.

[8] Tamże, str. 11.