„Wilcze dziecko. Niezwykła historia Liesabeth Otto urodzonej w Prusach Wschodnich” Ingeborg Jacobs

„Wilcze dziecko” to jedna z najlepszych książek z literatury faktu, z jakimi zetknęłam się kiedykolwiek. Większa część akcji toczy się w ZSRR, ale bohaterka nie jest Rosjanką, tylko Niemką. Nazywa się Liesabeth Otto. Miała zaledwie kilka lat, gdy straciła kontakt z rodziną i całkiem sama znalazła się na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. W czasach wojennych i powojennych każdy Niemiec, nawet tak malutki jak ona, uważany był za faszystę, a pomaganie faszystom było surowo zabronione. Kilkuletnia Niemka musiała więc radzić sobie sama. Zaczęła żyć tak jak tysiące bezprizornych, czyli osieroconych dzieci pozbawionych jakiejkolwiek opieki, błąkających się po wsiach, miastach i lasach ZSRR. Dzieci te nie chodziły do szkoły, spały byle gdzie, żebrały, kradły, prawie nigdy się nie myły. Często wyrastały na przestępców. Doświadczały niewyobrażalnej nędzy, były ofiarami gwałtów i chuligańskich wybryków. 

Co się stało z Liesabeth, gdy dorosła? Cóż. Nie miała zameldowania ani pracy, więc władze radzieckie ukarały ją za włóczęgostwo zesłaniem do obozu. Nikt nie postarał się o to, by Niemka mogła wrócić do swojego kraju, a i ona wraz z upływem lat coraz bardziej bała się nieznanej ojczyzny. Przebywała w różnych łagrach, a potem jeździła po różnych miastach, szukając pracy. Prawie nigdzie nie mieszkała dłużej niż rok. Na kartach książki pojawiają się wspomnienia z jej pobytu na Litwie, w Nazarowie, w Kaliningradzie i wielu, wielu innych miejscach.

Z książki dowiemy się, jak za czasów Stalina traktowani byli ludzie zwolnieni z łagrów. Choć wszyscy wiedzieli, że na zsyłkę można było trafić za byle co, byłych więźniów poniżano i szykanowano. Tylko nieliczni chcieli z nimi rozmawiać. Kiedy zwolniona z łagru Liesabeth wyżebrała pracę i łóżko w hotelu robotniczym, inne robotnice z uciechą obserwowały, jak „nowa” głoduje i zjada okruszyny soli – jedynego darmowego produktu. Dopiero po trzech dniach dwie Rosjanki zlitowały się nad głodującą i poprosiły kierownika o jakąś pomoc dla niej. Otrzymała wtedy trochę pieniędzy. 

O każdym z etapów swojego życia Liesabeth opowiada bardzo szczegółowo, porusza nawet sprawy intymne. Przyznaje, że z powodu chodzenia na mrozie bez bielizny zaczęła się moczyć i aż do dziewiętnastego roku życia nie mogła pozbyć się tej dolegliwości. Wyznaje, że straszliwie śmierdziała i może to z tego powodu chłopi, u których czasami pracowała, nie pozwalali jej spać w swoich chatach. Wyznaje, że potrafiła bić innych i mścić się na słabszych, że stała na czatach, kiedy więźniarki topiły w latrynie własne dzieci... Opowiada też o swoim macierzyństwie. 

Podczas czytania tej książki zastanawiałam się, czy bezdomne, prześladowane dziecko może wyrosnąć na porządnego człowieka. Jaką matką będzie kobieta, która dorastała w warunkach gorszych niż dzikie zwierzę? Jak to możliwe, że Liesabeth widziała także dobre strony w swoim bezdomnym dzieciństwie? Dlaczego, kiedy zwolniono ją z łagru, postanowiła znowu się do niego dostać? Dlaczego, zamiast starać się o wyjazd do Niemczech, chciała zostać wzorowym członkiem radzieckiego społeczeństwa? I dlaczego, kiedy już wyjechała do ojczyzny, zapragnęła wrócić na Syberię?... Mam wrażenie, że Liesabeth Otto  nie rozumiała swoich uczuć i tego, co się z nią stało pod wpływem różnych tragicznych przeżyć. Nie wiedziała nawet, czy uważa się za Niemkę, czy za Rosjankę. 

Rosjanie jeszcze wiele lat po wojnie uważali ją za faszystkę, krewni z Niemiec – za śmieszną ruską kobietę w chustce na głowie. Jadąc na spotkanie z ojcem, Liesabeth wzięła ze sobą koszyk owoców, bo ogłupiona radziecką propagandą sądziła, że w RFN ludzie głodują. Z kolei jej ojciec spodziewał się, że jego urodzona na Syberii wnuczka ma na plecach futro tak jak niedźwiedź... 

„Wilcze dziecko” przeczytałam jednym tchem. To ogromnie ciekawa, poruszająca książka, dająca barwny obraz warunków życia w ZSRR, pokazująca, jak człowiek może cierpieć tylko dlatego, że znalazł się w niewłaściwym czasie w niewłaściwym miejscu. Mam tylko jedno zastrzeżenie, ale to już nie do bohaterki tego reportażu. Dziwi mnie, że Liesabeth Otto nie została wymieniona jako współautorka książki. Przecież dziennikarka Ingeborg Jacobs spisała tylko jej niesamowitą historię... 

---

Jacobs Ingeborg, „Wilcze dziecko” („Wolfskind”), przeł. Szymanderska Urszula, Świat Książki, 2012.