„Oskarżenie” Birgitta Trotzig

Już na samym początku ciekawej minipowieści zatytułowanej „Oskarżenie” Birgitta Trotzig informuje, że mężczyzna o imieniu Tobit mieszka razem ze swoim oskarżycielem. A potem mamy wyjaśnienie, kto jest owym oskarżycielem, jakie ma żale i zarzuty i dlaczego właściwie się nie wyprowadzi, skoro został tak mocno skrzywdzony. Autorka stara się też odmalować wnętrze Tobita, który już od wczesnych lat był niesamowitym dziwakiem – kiedy na przykład ujrzał „kobietę brzemienną, natychmiast musiał odwracać spojrzenie i zdławić uczucie mdłości”[1].

Mając trzydzieści lat, odludek ten zauważył dziewczynę, która wyglądała na schorowaną i zastraszoną, ale jednocześnie miała w sobie jakiś urok, mocno na niego działający. Nie umiejąc zagadać do podobającej mu się panny ani z nią poflirtować, zdobył się jedynie na rzucanie pożądliwych spojrzeń. Aż któregoś dnia nabrał odwagi, zagwizdał – i Ingrid posłusznie poszła za nim w krzaki, a niebawem przeniosła się do jego zagrody. Dziewczynie mieszkającej do tej pory w brudnej ruderze, w jednej izbie z umierającym na gruźlicę ojcem i czeredą młodszego rodzeństwa, przeprowadzka mogła jawić się jako zmiana na lepsze. W nowym domu nie brakowało przestrzeni ani jedzenia, ale... No cóż, był to dom dość specyficzny. Przepełniony złowrogą ciszą, omijany przez sąsiadów i nawet słońce do niego nie zaglądało, bo zasłaniał je rosnący w pobliżu las. Było tu dziko, mroczno, odludnie; idealne miejsce dla kogoś, kto by chciał swoją rodzinę „bić, posiąść, zadusić, czuć, że zabija”[2].

Akcja powieści toczy się w pierwszej połowie dwudziestego wieku w Skanii, głównie na wsi. Pokazane są ówczesne obyczaje, szczególnie te dotyczące wychowywania dzieci. Otóż bardzo wcześnie goniono je do pracy, jedenastolatek uchodził już za znaczącą siłę roboczą. Dziewczynka niezmuszana do pomocy w gospodarstwie, strojona przez miejscową krawcową zbierała krzywe spojrzenia, podobnie jak ojciec szukający swego malutkiego dziecka, które gdzieś się zapodziało, bo po co tak się certolić z jakimś smarkaczem... Niechętnie też patrzono na mężczyznę, który postanowił, że on i jego jedynaczka „sami będą sobie światem”[3]. Akurat w tym ostatnim przypadku trzeba wieśniakom przyznać rację, bo to rzeczywiście niezdrowa sytuacja, by ojciec sam mył i przebierał córkę i by nie wpuszczał nikogo do domu. Z takiej izolacji nie wyniknie nic dobrego, a jeżeli troskliwy tatuś przemieni się w kata, dziecko nie będzie miało u kogo szukać pomocy.

Postacie z tej książki są małomówne, nieobyte, ponure, odrzucane przez ludzi Nawet jeśli w dzieciństwie były zdolne do jakiejś radości, pod wpływem otoczenia i cierpień szybko zaczynają dziwaczeć i prowadzić życie „w rodzaju monotonnego, ubogiego a złego snu. Zszarzałego, o złym zapachu”[4]. Jeśli zdobywają się na czułość, jest ona wykoślawiona. Kobiety przedwcześnie tracą siły i brzydną; Ingrid już jako nastolatka „była po prostu niczym, kimś, kogo się w ogóle nie dostrzega, ucieleśnieniem bojaźni; blada, krzywa, płochliwie uskakująca, zwinięta w kłębek wokół poczucia własnej nicości i bezwartościowości”[5].

Ten ostatni cytat dobrze pokazuje, jakim językiem posługuje się szwedzka autorka. Jest to język kwiecisty, odrobinę nawet przegadany i egzaltowany, ale jednocześnie bardzo plastyczny i sugestywny. Opisy nadmorskiej przyrody w wykonaniu Birgitty Trotzig są po prostu przepiękne, z kolei opisy przeżyć bohaterów tak wstrząsające, że niektóre strony trudno jest czytać. Nie chciałabym oglądać filmu nakręconego na podstawie tej książki, nie chciałabym patrzeć ani na pobitą dziewczynkę, wrzuconą na noc do nieoświetlonej piwnicy, ani na babcię, którą trzeba pilnować, by paznokciami nie poraniła własnej wnuczki, ani na nieludzkie traktowanie osoby chorej na gruźlicę. A podobnych „smaczków” w „Oskarżeniu” nie brakuje.

Moja ocena: 5/6.

---
[1] Birgitta Trotzig, „Oskarżenie”, przeł. Maria Olszańska, Pax, 1976, s. 23.
[2] Tamże, s. 79.
[3] Tamże, s. 48.
[4] Tamże, s. 77.
[5] Tamże, s. 8.