„Powrót do domu” Natasha Radojčić-Kane

Akcja „Powrotu do domu” Natashy Radojčić-Kane toczy się w ciągu kilku październikowych dni 1996 roku, kiedy to młody Bośniak o imieniu Halid wraca z wojny w Sarajewie. Ale zamiast czym prędzej przywitać się z matką, zaczyna odwlekać spotkanie. Wie, że zadawałaby dużo pytań, a on nie chce snuć żadnych wspomnień. „Jak mógłby przyznać, że było okropnie, że cały czas się bał, że wciąż jeszcze ma w ustach smak prochu”[1]. Nadal ma w pamięci krzyki i płacze jeńców, których musiał przesłuchiwać, nie może też zapomnieć, że niechcący popełnił coś strasznego. Wojna bardzo go zmieniła, „zrobiła z niego mięczaka”[2]. Dawniej nie brał alkoholu do ust, teraz bezustannie pije rakiję. Kiedyś niewiele dbał o los innych istot, teraz rozczula się nad okaleczoną sową, dziećmi Cyganów, źle traktowanymi prostytutkami. O tym wszystkim nie potrafiłby matce opowiedzieć, postanawia więc w ogóle do domu nie zaglądać.

Drugą ważną postacią książki jest Mira. Kiedyś kochała Halida, jednak on, pochodzący z rodu bogatych muzułmanów przez wiele lat rządzących serbskimi chłopami, nie potrafił sprzeciwić się rodzicom i walczyć o biedną chrześcijankę. Mira wyszła więc za Momira, syna złośliwej staruchy Stany. Teraz jest wdową. Ale choć z głodu straciła włosy i połowę zębów, Halid znowu jej pożąda. Tyle że dziewczyna, doświadczywszy wielu cierpień, stała się twarda i niepodatna na romantyczne słówka. Zanim cokolwiek zrobi, kalkuluje, co będzie korzystniejsze. Czy warto uciekać z kimś, kto okazał się tchórzem i już raz ją zawiódł? 

Starszy syn Stany poległ na wojnie. Młodszy, Mladan, to chłopak ociężały umysłowo i tak silny, że bez trudu podnosi dorosłe świnie. Przez długi czas uchodził za łagodnego wariata, lubiącego bawić się z dziećmi – aż nagle jedna z dziewczynek została znaleziona ze skręconym karkiem. Rodzinie Mladana udało się nie dopuścić do śledztwa, ale bynajmniej nie po to, by chronić domniemanego mordercę, tylko by rozwiązać problem po swojemu – na podwórzu zbudowano klatkę i Mladan musi w niej siedzieć niczym lew w zoo. Do dzieci już nie ma dostępu. 

Autorka dużo miejsca poświęca na ukazanie relacji panujących w małej, wielokulturowej społeczności. Mądrych, spokojnych osób, takich jak Żyd Pap, jest tu niewiele, większość żywi do sąsiadów wrogie uczucia. Chrześcijanie nienawidzą muzułmanów i odwrotnie, muzułmanie walczący w Sarajewie nienawidzą tych, którzy zostali w domach, do tego dochodzi nienawiść do Cyganów, przedstawionych w książce jako brudasy zmuszające swoje nieletnie córki do prostytucji, nienawiść do uchodźców, nienawiść pomiędzy teściową a synową, a także nienawiść mężczyzn do kobiet, które są srogo karane za takie „przewinienia” jak chociażby brak urody (kiedy na twarzy Stany wyrosły brodawki, mąż zaczął ją bić i zmuszać do noszenia woalki). 

Podsumowując, „Powrót do domu” to nie tyle historia o konflikcie w Sarajewie, bo ten konflikt pojawia się tylko w krótkich reminiscencjach, co bardzo ciekawa powieść o skłóconych ze sobą mieszkańcach pewnej bałkańskiej wsi i o żołnierzu zwycięskiej armii, który nie chce być traktowany jak bohater wojenny, który zamiast dumy czuje wstyd i nie spieszy się z powrotem do domu (w sumie lepiej byłoby dla niego, gdyby nie wracał). W książce panuje duszna atmosfera. Autorka nieraz wspomina o okrucieństwach, na przykład o noworodku wrzuconym do paleniska, a zakończenie jest bardzo drastyczne.

---

[1] Natasha Radojčić-Kane, „Powrót do domu”, przeł. Wojciech Fladziński, WAB, 2007, s. 22.

[2] Tamże, s. 26.