„Komisarz i cisza” Håkan Nesser

 

Piąta część cyklu Håkana Nessera o policjantach z Maardam nosi tytuł „Komisarz i cisza”. Tym razem akcja rozgrywa się w okolicach Serbinowa, w wyjątkowo malowniczej scenerii, pośród jezior i przepastnych lasów. Jellinek, charyzmatyczny przywódca wspólnoty Czyste Życie, zakłada tu obóz dla dziewczynek przygotowujących się do konfirmacji. Dzieci traktowane są surowo i trzymane w całkowitej izolacji, rzekomo po to, by „chronić sferę duchową. Nie narażać jej na kolce i wstrząsy”[1]. Nagle nieporadny aspirant z lokalnego komisariatu otrzymuje wiadomość, że jedna z uczestniczek obozu zniknęła. Wkrótce w lesie zostają znalezione zwłoki...

Van Veeteren angażuje się w pomoc miejscowej policji, jednak nawet on, pomimo wielkiego doświadczenia, ma ogromne problemy z prowadzeniem śledztwa. Przede wszystkim bardzo trudno jest uzyskać jakiekolwiek informacje od nieletnich i dorosłych członków sekty. Wszyscy przeszli pranie mózgu i albo milczą, albo z uporem powtarzają to, czego nauczył ich Jellinek. Skłonienie tych ogłupiałych ludzi do szczerości to syzyfowa praca. Komisarz czuje do nich odrazę, a jednocześnie wie, że musi chronić ich przed wścibstwem dziennikarzy i agresją osób spoza wspólnoty. W końcu każdy ma prawo do praktykowania religii, jakakolwiek by ona nie była, poza tym dopóki nie znajdą się dowody na winę Jellinka, trzeba traktować go jak niewinnego. 

Dużo miejsca w powieści zajmują opisy stanu psychicznego Van Veeterena. Komisarz od dawna odczuwa znużenie, wstręt do morderców, chęć zrezygnowania z pracy, która zmusza go do ciągłych kontaktów z najwstrętniejszymi przedstawicielami rasy ludzkiej oraz do patrzenia na nieszczęście ofiar. „Wyczerpałem już swoje pensum udziału w cierpieniu – cierpieniu innych. Może najwyższy czas trochę odpocząć, żeby odpędzić ponure myśli. Nie muszę przedzierać się aż do samego jądra ciemności”[2] – myśli. Szukając mordercy grasującego w lasach wokół Serbinowa, wpada w jeszcze większe przygnębienie, a co gorsza, zaczyna podejrzewać, że gdyby nie przeoczył pewnych poszlak i sprawniej kojarzył fakty, mógłby szybciej rozwiązać zagadkę. Praca tak go męczy, że traci panowanie nad sobą, odzywa się wulgarnie, popełnia błędy (powinien przesłuchiwać dziewczynki oddzielnie, tymczasem on rozmawia z dwiema naraz). A w najgorętszym okresie śledztwa urządza sobie coś w rodzaju wagarów i znika.

Wśród bohaterów znajdują się zarówno „starzy znajomi”, jak i postacie, o których Nesser pisze po raz pierwszy, m.in. dziennikarz Przebuda, aspirant Kluuge, policjant po amputacji nogi. Jeśli chodzi o wątek kryminalny, autor nie ukazuje tu żadnych spektakularnych wydarzeń, żadnych sekcji zwłok ani efektownych pościgów, tylko mozolną pracę policjantów natrafiających na mnóstwo przeszkód.

„Komisarz i cisza” to jedna z ciekawszych części cyklu, a zarazem wyjątkowo depresyjna, bo opowiadająca o straszliwej śmierci dzieci oraz pokazująca, jak wypalają się ludzie próbujący zapobiegać zbrodniom. Nawet najsilniejsi z nich w pewnym momencie zaczynają mieć wrażenie, że doszli do granicy odporności, że zło jest wszechobecne i potężniejsze niż ci, którzy usiłują z nim walczyć. Warstwa psychologiczna została przez autora potraktowana z taką samą starannością jak kryminalna. Przez całą powieść przewija się motyw ciszy. Osoby z otoczenia ofiar na pytania policji odpowiadają milczeniem, bezgłośny jest las wokół miejsca zbrodni, wreszcie główny bohater rozpaczliwie tęskni za ucieczką od zgiełku świata, za ciszą właśnie.

---

[1] Håkan Nesser, „Komisarz i cisza”, przeł. Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska , Czarna Owca, 2013, s. 70.

[2] Tamże, s. 163.