„Topiel” Jakub Ćwiek

Akcja „Topieli” Jakuba Ćwieka rozgrywa się w lipcu ’97, kiedy to Polskę nawiedziła powódź tysiąclecia. Pierwszym zalanym miastem były Głuchołazy – i w nich właśnie spędzają wakacje główni bohaterowie powieści, nastoletni Kacper, Grzesiek, Józek i Darek. Kacper cieszy się z wizyty dawno niewidzianego dziadka i nie rozumie, dlaczego uczucia mamy są zgoła odmienne. Antypatyczny, obrażalski i agresywny Grzesiek pod bojową postawą ukrywa ból spowodowany odejściem matki i niepełnosprawnością taty. A Józek przyjeżdża odwiedzić swojego kuzyna Darka, który akurat przeżywa pierwszą miłość.

W powieści zostało utrwalone wszystko to, co było charakterystyczne dla lata roku 1997 – nieustannie padający deszcz, wzbierające rzeki, próby budowania wałów, brnięcie przez zalane miasto, śmieci płynące ulicami, podtopione domy, popowodziowe sprzątanie, wszechobecny odór zgnilizny, wrogość wobec Czechów. Autor nie idealizuje tamtych czasów, pokazuje nieżyczliwość, zaciekłą walkę o dary, wyrzucanie zniszczonych rzeczy wprost na ulicę, lekceważenie klęski żywiołowej. Tę ostatnią cechę wykazują szczególnie dzieci. Tam, gdzie dorośli widzą tragedię, one dostrzegają przygodę. Dla Darka, Józka, Kacpra i Grześka  najważniejsze jest, że dochodzi do niecodziennych wydarzeń, że potem będzie co wspominać  i o czym opowiadać. „Na tym polega magia tego lata i niech się dzieje, co chce”[1] – mówi któryś z nich. Na początku czują nawet rozczarowanie, że cała ta powódź nie wygląda bardziej widowiskowo, a i potem niezbyt dociera do nich powaga sytuacji – a może po prostu ich osobiste problemy są tak poważne, że spychają klęskę żywiołową w cień.

Tych osobistych problemów autor nawymyślał całkiem sporo. Chłopcy martwią się o swoje rodziny, stykają z przemocą i z różnymi zagrożeniami, natrafiają też coś niezwykłego, co odbiera im spokój. Już na samym początku „Topieli” pada informacja, że pod koniec lipca znaleziono zwłoki nastolatka, które wyglądają jak „nadęty, niemal bezkształtny balon, pozbawiony oczu, ze skórą odłażącą jak ze sparzonego pomidora”[2]. Podczas czytania trudno nie stawiać sobie pytania, kto okaże się pechowcem i z jakiego powodu umrze. Za pomocą motywu śmierci jednego z głównych bohaterów oraz postaci Czecha posiadającego broń palną autor usiłuje wprowadzić nastrój grozy i tajemnicy, uważając najwidoczniej, że powieść czysto obyczajowa nie zainteresuje czytelnika, że potrzebuje on urozmaicenia, mocnych wrażeń.

Rozdziały pokazujące wydarzenia z punktu widzenia chłopców przeplatane są tak zwanymi „luźnymi kartkami”, do których Ćwiek wepchnął wszystko to, co nie pasowało do pozostałych. Język jest całkiem zgrabny, niekiedy dosadny (trzecioosobowy narrator nazywa tylną część ciała dupą, a staruszków wyglądających przez okna – dziadami i babami). Warto zwrócić uwagę, jak wiarygodnie została odmalowana postać chorego psychicznie Mietka, żyjącego w niesamowitym brudzie i nieumiejącego odróżnić halucynacji od rzeczywistości. Zakończenie zaskakuje, a zarazem wydaje się bardzo logiczne. W sumie „Topiel” jest powieścią o wiele ciekawszą, sensowniejszą i bardziej dopracowaną niż „Rana” czy „Żmijowisko” Wojciecha Chmielarza, którego Ćwiek tak wychwala w posłowiu. Dobrze się tę książkę czyta, nic w niej nie zgrzyta, jedynie scen agresji mogłoby być nieco mniej.

---

[1] Jakub Ćwiek, „Topiel”, Marginesy, 2020, s. 170.

[2] Tamże, s. 123.