„Sztormowe ptaki” Einar Kárason

W „Sztormowych ptakach” islandzki pisarz Einar Kárason opowiada o tonięciu pewnego statku i walce załogi o przetrwanie. Statek ten, ochrzczony jako Mewa, napędzany dislem, ważący siedemset ton i uważany za stalową fortecę, dociera na wybrzeże Nowej Fundlandii. Kiedy ładownie zostają napełnione rybami i marynarze planują wracać do macierzystego portu, nadchodzi sztorm. Oblodzony trawler mocno przechyla się na bok. Jeśli całkiem się przewróci, trzydziestu dwóch rybaków stanowiących załogę zginie. Kto żyw, walczy z żywiołem i usiłuje skuwać bryły lodu, co jest bardzo niebezpieczne, bo pokład wciąż zalewają fale wielkości gór. Nie ma się czego przytrzymać, a wpadnięcie do wody przy tej temperaturze oznacza niemal natychmiastową śmierć.

Powieść na formę wspomnień spisanych po latach przez Lárusa, który w chwili podjęcia pracy na Mewie miał dziewiętnaście lat i dopiero po raz trzeci wypływał jako majtek, a po raz pierwszy tak daleko. Odprowadzali go rodzice – ojciec będący zapalonym wilkiem morskim i pełna złych przeczuć mama. Wśród bohaterów znajduje się też małomówny, pracowity kapitan, uczynny telegrafista oraz bosman – „prawdziwy twardziel, silny i niczego się nielękający”. Ten twardziel nie umie wejść na pokład o własnych siłach, trzeba go wnosić, bo jest pijany jak bela. Przed rozpoczęciem rejsu chce popełnić samobójstwo, a kiedy realnie grozi mu śmierć, zaczyna walczyć o życie. A że dysponuje niezwykłą siłą fizyczną, dla uratowania statku i kolegów dokonuje prawdziwych wyczynów. 

Kárason dokładnie opisuje emocje ludzi wystawionych na wielkie niebezpieczeństwo, nakreśla też ówczesną (luty 1959 roku) sytuację na łowiskach. Można się dowiedzieć, że „wokół Islandii panował straszny ścisk, wszędzie krążyły brytyjskie i niemieckie trawlery. Trwała wojna dorszowa”. W tej sytuacji islandzkie łajby zaczęły wypływać dalej, na wody Północy. Ciekawym wątkiem jest czytelnictwo wśród załogi. Okazuje się, że telegrafista prowadzi jakby filię biblioteczną, w dwóch skrzyniach trzyma około osiemdziesiąt tomów, które rybacy z chęcią wypożyczają i które co jakiś czas wymienia w Reykjaviku na inne. 

Powieść została napisana oszczędnym, plastycznym językiem, z wielką dbałością o szczegóły. Można odnieść wrażenie, że autor był na statku podczas feralnego rejsu i na własnej skórze doświadczył okrucieństwa żywiołów, tymczasem jest to połączenie fikcji z reportażem. Podczas czytania trudno nie wstrzymywać oddechu i nie bać się o życie bohaterów. Ileż rybacy muszą się nieraz namęczyć, nim zobaczą krążące nad łowiskami mewy, czyli tytułowe sztormowe ptaki! Ich obecność oznacza, że pogoda się poprawia, że można odetchnąć z ulgą. „Kiedy się zbliżają, człowiek jest wśród przyjaciół” – pisze autor tej ciekawej, trzymającej w napięciu książki. 

Moja ocena: 5/6.

---

Einar Kárason, „Sztormowe ptaki” (oryg. „Stormfuglar”), przeł. Jacek Godek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019