„Wzgórze” Ivica Prtenjača

„Wzgórze” nie jest czytadłem, tylko piękną, ciekawą powieścią z wyższej półki. Autor, Ivica Prtenjača, bohaterem uczynił bezimiennego Chorwata, który zauważa, że przepełniają go wyłącznie negatywne uczucia: brak satysfakcji z pracy, znużenie, rozdrażnienie, a nawet wstręt do ludzi. Zamiast narzekać i popadać w depresję, mężczyzna ten szuka dla siebie ratunku. Postanawia na kilka letnich miesięcy opuścić Zagrzeb i przenieść się na jedną z licznych wysepek Chorwacji. Przebywając na pustkowiu, odpocznie od ludzi, a przy okazji  zrobi coś pożytecznego – będzie pilnował, by nie wybuchł pożar. Wyposażony w lornetkę, jedzenie i kilka podstawowych sprzętów, zamieszkuje w nieczynnych koszarach na wzgórzu i codziennie obserwuje otoczenie. Dostrzega każdy zakamarek wyspy, morze, zakotwiczone statki, domy. Ma wrażenie, że znalazł się na szczycie świata. 

Przyjeżdżając tu, liczy na całkowitą samotność, tymczasem ludzie wciąż mu przeszkadzają, i to ludzie w najgorszym wydaniu: turyści, którzy hałasują, śmiecą, niszczą, profanują to malownicze miejsce, bez pytania o zgodę fotografują bohatera, tak jakby stanowił lokalną osobliwość, a nawet, o zgrozo, strzelają do zwierząt i rozpalają ogniska, lekceważąc zagrożenie pożarowe. Świeżo upieczony pustelnik nie może pojąć, dlaczego intruzi tak się męczą, włażąc na górę (a włażenie trwa co najmniej półtorej godziny!) i nie mając nawet odpowiedniego obuwia ani zapasów wody. „Tam w dole są lody i leżaki! Tutaj tylko zmęczenie i pot, świst wiatru i nieznane pustkowie”[1] – myśli ze zdumieniem. Zostaje po nich mnóstwo niedopałków papierosów. „Można je znaleźć w pęknięciach skał, na gałęziach drzew, w pniach, w malutkich kupkach piasku na głazach, wszędzie. Ślady są oczywiste – tędy przeszli ludzie, bo tylko oni mogą być tacy dziwni”[2].

Strony powieści zapełnione są retrospekcjami dotyczącymi życia bohatera w Zagrzebiu, a także opisami codzienności na wzgórzu i spotkań z osobami poznanymi na wyspie. Wśród tych osób jest mały Zoe mający agresywnego ojca, pewien strażak oraz dziwny, gniewny Tomo, miłośnik broni palnej, mieszkający w ziemiance pełnej zdjęć z ostatniej wojny oraz trofeów myśliwskich. Przez całą książkę przewija się motyw chleba. Bohater własnoręcznie go piecze i częstuje nim nieproszonych gości (ot, taki paradoks, turyści drażnią go niemiłosiernie, a jednak karmi ich i poi), z pieczywem i piekarnią związane jest też pewne traumatyczne wspomnienie z jego dzieciństwa. „Czułem jakąś niewytłumaczalną miłość do chleba i jednocześnie rygor w stosunku do siebie, gdy go wypiekałem lub nosiłem. On jest, wraz z poezją, jedną z moich rzadkich rzeczy, które traktuję poważnie”[3] – mówi. Kiedy przypomina sobie zapach mąki i drożdży, tęskni do tego, by żyć dla innych, a nie tylko dla siebie.

Ivica Prtenjača ukazuje Chorwację widzianą oczami jej stałego mieszkańca, pisze też o zdziczeniu turystów, o tęsknocie, by znaleźć sens życia i stać się dobrym człowiekiem, o przyjaźni ze zwierzęciem. Jedynym towarzyszem pustelnika z wyspy (towarzyszem chcianym, bo niechcianych – dzików, węży, sępów i obieżyświatów – ma mnóstwo) jest osiołek. Stary, zniedołężniały, cierpliwy, darzony wielką czułością. W tym wątku widać zresztą oryginalność autora. Jeśli bohater którejś ze współczesnych powieści kocha zwierzę, tym zwierzęciem będzie pies albo kot, z rzadka koń, a osioł niemal nigdy. „Wzgórze” najpierw niepokoi, a potem napełnia ciepłymi uczuciami, przypomina, że kiedy życie staje się nieznośne, warto chociaż na kilkanaście tygodni rzucić wszystko w diabły i poszukać samotności, a także kontaktu z przyrodą. Nic tak nie uspokaja jak pobyt na jakimś odpowiedniku góry opisanej w tej ciekawej powieści.

---

[1] Ivica Prtenjača, „Wzgórze” („Brdo”), przeł. Siniša Kasumović, Biblioteka Słów, 2020, s. 54.

[2] Tamże, s. 146-147.

[3] Tamże, s. 93.