„Wrogowie” Isaac Bashevis Singer

Herman Broder, bohater powieści „Wrogowie” Isaaka Bashevisa Singera, okupację hitlerowską przetrwał dzięki Jadwidze, Polce, która go ukrywała. Po wyzwoleniu ożenił się z nią i wyemigrował do Nowego Jorku. Nie utrzymuje kontaktów ze środowiskiem uchodźców. Czas dzieli między pracę u rabina a spotkania z trzema kobietami. Ma skłonność do filozofowania, wpadania w melancholię i kłamania. Kieruje się chłodną kalkulacją, a nie uczuciami. 

Każda z kobiet daje Hermanowi co innego i czym innym go drażni. Inteligentna Masza jest tak świetną kochanką, że potrafi „na pewien czas zatrzymać krwawienie w czasie miesiączki”[1], ale przesadnie dużo mówi i okazuje zazdrość. Jadwiga zdobyła się dla niego na wielkie poświęcenie, jednak nie umie czytać i przyzwyczaić się do wielkiego miasta. W jej towarzystwie Herman szybko zaczyna odczuwać nudę. Z Tamarą łączą go wspomnienia. I tak biega od jednej pani do drugiej, nie mogąc zdecydować się na porzucenie żadnej z nich. 

Masza przebywała w łagrze, Tamara – w lagrze, Herman przez trzy lata siedział w stogu siana, zdany na łaskę i niełaskę Jadwigi, a Jadwiga potwornie ryzykowała, bo w Polsce kary za pomoc Żydom były okrutne. Wszystkie główne postacie książki mają trudną przeszłość i wciąż wspominają okropieństwa, wygłaszając przy okazji wiele błyskotliwych, filozoficznych uwag. Singer stara się opisać ich próby przystosowania się do nowej rzeczywistości, poza tym porusza temat bigamii, odpowiedzialności za drugiego człowieka, ucieczki od problemów i tęsknoty za oczyszczeniem. 

Niestety, nie będę chwalić Singera. Przed kilkoma laty czytałam jego „Sztukmistrza z Lublina” i teraz poczułam się nieprzyjemnie zaskoczona, bo po pierwsze rozwiązania niektórych wątków są bardzo podobne, po drugie – „Wrogowie” to książka o wiele słabsza. Nie ma tu ani jednej sceny, którą można by uznać za poruszającą lub działającą na wyobraźnię. Ta powieść nie jest dziełem artysty, tylko sprytnego rzemieślnika. 

Noblista nie idealizuje Żydów, ukazuje ich mało chwalebne zachowania: rozpustę, oszustwa, pogoń za pieniędzmi. Pisze o działalności żydowskich policjantów, którzy brali aktywny udział w likwidacji gett. Przypomina czytelnikom nie tylko o zbrodniach niemieckich, lecz i radzieckich: „Ludzie wiedzą bardzo mało o tym, co zrobili hitlerowcy. Ale świat nie wie nic o tym, co zrobił Stalin, i co wciąż robi”[2]. Byłoby dobrze, gdyby autor poprzestał na takich wypowiedziach. On jednak chce być kontrowersyjny i formułuje sądy, które każdemu rozsądnemu czytelnikowi sprawią przykrość. Spójrzmy:

„Herman często porównywał ogród zoologiczny do obozu koncentracyjnego. W powietrzu unosiła się tu tęsknota za pustyniami, wzgórzami, dolinami, legowiskami i rodzinami. Tak jak Żydzi, zwierzęta zostały tu ściągnięte ze wszystkich stron świata, skazane na izolację i nudę”[3].

Czy naprawdę największymi problemami więźniów Auschwitz czy Treblinki były nuda i izolacja? Śmiem wątpić. Prawda jest taka, że ci ludzie zazdrościli mieszkańcom zoo. Zwierzęta dostawały przecież jedzenie, nikt ich nie bił, nie zmuszał do wielogodzinnego stania na apelach i nie gonił do komór gazowych. Singer, spędziwszy wojnę w bezpiecznych Stanach, nie potrafi zrozumieć więźniów obozów. Trywializuje ich cierpienie i to właśnie jest największą wadą tej powieści. 

Moja ocena: 3/6.

---

[1] Isaac Bashevis Singer, „Wrogowie. Opowieść o miłości” („Enemies: A love story”), przeł. Ludmiła Melchior-Yahil, Amber, 1996, str. 44. 

[2] Tamże, str. 66.

[3] Tamże, str. 49.