„Po omacku” Guðmundur Daníelsson

„Po omacku” to jedna z najciekawszych islandzkich książek, jakie wpadły w moje ręce. Jej autor, Guðmundur Danielsson, w poruszający sposób opowiada o ważnych sprawach: o biedzie, tęsknocie za godnym życiem, buncie i namiętnościach.

Akcja toczy się w nadmorskiej wsi. Wśród rybaków znajduje się niewidomy Jon. Opiekuje się nim Birna, którą kiedyś wziął z przytułku. Ale pewnego dnia dziewczyna ucieka. Niewdzięcznica? Z początku tak pomyślałam, jednak zmieniłam zdanie, gdy poznałam powody jej odejścia. Otóż ten na pozór bezradny ślepiec bez skrupułów ją krzywdził. Opluwał, wykorzystywał seksualnie. Do pierwszego gwałtu doszło, gdy miała zaledwie dwanaście lat. Teraz czuje się na tyle silna i zdesperowana, by walczyć o swoje prawa. Najpierw chce poprosić pastora o udzielenie jej komunii, bo, jak mówi, „Nowe życie zaczyna się od wnętrza, a nie od zewnątrz”*, a potem poszukać bezpiecznego miejsca i ludzi, którzy by ją szanowali.

W kolejnych rozdziałach Daníelsson pisze o sekretach coraz to innych mieszkańców osady. Okazuje się, że nie tylko Birna przeżywa piekło. W tragicznej sytuacji znajduje się również Torfi – brat śmiertelnie chorego Godego. Matka nie umiała równą uwagą obdarzyć obu chłopców, wyróżniała chorego, skutkiem czego obaj się nienawidzą i zazdroszczą jeden drugiemu. Torfi czuje się jak niepotrzebny śmieć, a Godi jak ktoś zniewolony, niemający żadnych praw. Matka chce, by umarł jako święty. Co zrobi, gdy Godi okaże, że ma pragnienia seksualne?

Wspomnę jeszcze o Bogatym Karlu. Jego dzieciństwo podobne było do dzieciństwa Birny – śmierć rodziców, tułanie się po chatach obcych ludzi, głód, upokorzenia. Tragiczne doświadczenia spaczyły jego charakter. Karl wyznaje zasadę „cel uświęca środki” i często posuwa się do oszustw oraz drobnych kradzieży, zabiera na przykład ryby niewidomemu człowiekowi. Wie, że niejeden sąsiad źle mu życzy i zazdrości majątku.

Tej późnojesiennej nocy, gdy rozgrywa się akcja „Po omacku”, wielu mieszkańców osady jest zbyt wzburzonych czy zrozpaczonych, by spokojnie spać. Wychodzą ze swoich domów i błąkają się po omacku, starając się zaspokoić swoje potrzeby. Męczy ich lęk o przyszłość, gorycz, pożądanie, tęsknota za lepszym życiem. Jedna z osób planuje nawet morderstwo. Guðmundur Daníelsson głęboko wnika w ich uczucia, tworząc wiarygodne i przejmujące portrety psychologiczne. Bardzo, bardzo podobała mi się ta powieść.

---
* Guðmundur Daníelsson, „Po omacku” („Blindingsleikur”), przeł. z norweskiego Zbigniew Chudoba, Wydawnictwo Poznańskie, 1981, str. 17.