Aleksander Sowa „Umrzeć w deszczu”

Na swojej stronie internetowej Aleksander Sowa zachęca do sięgnięcia po powieść pt. „Umrzeć w deszczu”. Ci czytelnicy, którym nie przeszkadza, że autor reklamuje się z błędem ortograficznym*, będą mogli przeczytać wzruszającą historię o czterdziestoletnim fotografie pragnącym popełnić samobójstwo. Cała powieść, z wyjątkiem kilku początkowych i końcowych stron, ma formę monologu i utrzymana jest w melancholijnym klimacie. Fotograf mówi i mówi, popłakując, słuchająca go dziennikarka również ociera łzy. 

Od razu wyznaję, że książkę tę uważam za wyjątkowo lichą, ale jestem w mniejszości, bowiem niemal wszyscy recenzenci podczas jej czytania wpadali w euforię. Z przyjemnością i całkowitą pewnością oceniłam ją na notę 10 – najwyższą, nadając jej miarę arcydzieła, Jako jeden z niewielu plusów mogę wymienić język, styl i ogólnie warsztat pisarski Aleksandra Sowy, Warstwa językowa jest świetna – takie mniej więcej zachwyty można znaleźć na blogach. Kiedy zobaczyłam, jak wygląda owa „świetna warstwa językowa”, przeżyłam szok, bo czegoś tak niechlujnego i kuriozalnego od dawna nie widziałam. Autor chyba spał na lekcjach gramatyki, ponadto nie potrafi jasno wyrazić swoich myśli i podejmuje zbyt trudne jak na swoje umiejętności tematy. Mnóstwo w tej powieści żenujących błędów wszelkiego rodzaju, górnolotnych sformułowań, śmiesznych piętrowych metafor, banałów, wodolejstwa i bełkotu. Nic dziwnego, że tradycyjne wydawnictwa uznały, że takie coś trzeba wywalić do kosza. Aleksander Sowa, niezrażony odmowami, skorzystał z usług Poligrafu – to firma, która wydrukuje każde dzieło, o ile otrzyma od jego autora kilka tysięcy złotych.

Nawet gdyby ta książka została napisana poprawnym językiem, i tak by mi się nie podobała, choćby dlatego, że za dużo jest w niej kiczowatych scen erotycznych, które nic nie wnoszą, zapełniają tylko miejsce. Bohater niby to uwielbia kobiety, ale jeśli je wspomina, to niemal wyłącznie w kontekście seksualnym. Kiedy czytelnik dowie się, że fotograf poznał jakąś Blankę czy Monikę, to zaraz otrzyma rozwlekłe opisy łóżkowe. Nawet w wątek wojny na Bałkanach autor wepchnął scenę erotyczną, co już jest po prostu niesmaczne.

Sowa poruszył ciekawe tematy, ale w sposób powierzchowny, byle jaki. Kilka scen sprawia wrażenie mało wiarygodnych. Na przykład kiedy bohater w wieku osiemnastu lat wymykał się o dwudziestej drugiej z internatu, jego rówieśnicy i wychowawca pogrążeni byli w głębokim śnie. Owszem, jeden młody mężczyzna mógł chodzić spać z kurami, ale wszyscy? Wątpię w to. W innym miejscu mamy opis romansu bohatera z dziewiętnastoletnią fotomodelką. Swoim zwyczajem Sowa od razu tworzy scenę łóżkową i okazuje się, że ta rozchwytywana fotomodelka wcześniej nie miała do czynienia z mężczyznami. Och, jakie to prawdopodobne... W zakończeniu dochodzi do nawarstwienia zbiegów okoliczności, pasujących bardziej do powieści sensacyjnej niż z założenia psychologicznej.

A teraz kilka fragmentów pokazujących styl Aleksandra Sowy.

Jakiż świat jest dziwny, niezrozumiały i nieodgadniony? Niepojęty. Przez wiele lat mi go brakowało, teraz wiem, że był w moim życiu wtedy, kiedy go najbardziej potrzebowałem. Zazdroszczę mu tego, jak żył i jak pięknie umarł.

To nie żart, na str. 73 stoi jak wół, że świat żył, ale już umarł, i to w dodatku pięknie. U Sowy zdarzają się też takie cuda, że wojna opatruje rannych, a noc ma pełne ręce roboty:

Po krótkim uniesieniu znów wróciła do nas wojna. Opatrywała rannych, a ja pomagałem ich nosić. Dla wielu ta noc okazała się ostatnią. Miała pełne ręce roboty. Tej nocy przypomniałem sobie o aparacie dopiero rano (101).

Niektóre zdania są tak pokraczne, że aż śmieszne:

Stała ode mnie dwadzieścia centymetrów w tylko białych majtkach (30).
Patrzył smutnymi oczami, których koloru nie umiała odgadnąć, w jej kierunku, ale zdawały się martwe (11).
Jest w niej wszystko to, co jest w muzyce rockowej. Ten utwór jest jak świętość, bowiem jest to coś doskonałego (29).

Sowa ma skłonność do pisania tonem pompatycznym:

Uciekaliśmy, by ogniem naszych ciał rozpalać żar naszych serc (12).
Wystarczyła wtedy tylko iskra, by nastąpił pożar, choć właśnie rozgorzał płomień, którego nic już nie było w stanie ugasić. Był to ogień pożądania. Teraz płonął jasno i mocno (31).
Poległ w walce, z honorem, na barykadzie swoich ideałów. Ideałów, które stały się teraz moimi. Zaszczepił je we mnie, znalazł odpowiednie podłoże i posiał ziarno. Wiedziałem, że niedługo przyniesie owoce. Wspaniałym musiał być ogrodnikiem (98).

Uwielbia  metafory i porównania, problem w tym, że niektóre są zupełnie nietrafione:

Usta wędrowały po smukłym ciele jak dłonie ślepca, kiedy chce sobie wyobrazić czyjąś twarz (119).

Często wyraża się niezrozumiale. Kogo fotograf mógłby chwycić w dłoń? Na jakim jego skrzydle spała dziewczyna?

Całowałem ją, a w oliwkowej skórze odbijały się morskie fale. Pachniała tak intensywnie, że mógłbym go schwycić w dłoń, i tak delikatnie, cudnie ulotnie, że nie mogłem go nawet określić, doprowadzał moje zmysły do wrzenia. Jak wspaniałym uczuciem może być miłość, kiedy się kogoś kocha (119).
Sen ogarniał mnie powoli, zasnuwając oczy mgiełką ułudy. Moja kochanka leżała obok, wspierając cudną główkę na moim ramieniu jak na poduszce. Spała na moim skrzydle (31).

Nie zapomina o opisach przyrody:

Niebo, wspaniale dziś zaciągnięte chmurami, coraz mocniej otulało się blaskiem wschodzącego słońca. Chmury przysłaniały je niemal całkowicie (141).

Czasami zdobywa się na głębokie refleksje na różne poważne tematy:

Tak, nie chciałem znać już wojny (114).

Może późniejsze powieści Aleksandra Sowy są lepsze, tego nie wiem, ale „Umrzeć w deszczu” to typowy gniot, żenujący utworek-potworek, który nie powinien ujrzeć światła dziennego. Irytacja, zdumienie, politowanie – takie były moje uczucia podczas czytania. Przy tym miałam dziwne wrażenie, że Sowa jest człowiekiem wrażliwym i miałby dużo do przekazania, ale brakuje mu umiejętności i dobrego gustu. Chyba za wcześnie zdecydował się na debiut, powinien jeszcze kilka lat poczekać, poduczyć się, poprosić doświadczonych pisarzy o porady. Doceniam, że bardzo się starał, bo w epilogu wyznał, że „Umrzeć w deszczu” pisał przez cztery lata i poprawiał tysiące razy. Może gdyby jeszcze kilka tysięcy poprawek...

Ale choć tak narzekam na książkę Aleksandra Sowy, gdyby mi kazano wybierać: czytasz Sowę czy Katarzynę Michalak, bez wahania wybrałabym Sowę, bo uważam, że Michalak jest jednak dużo, dużo gorsza.

Moja ocena: 2/6.

---

Aleksander Sowa, „Umrzeć w deszczu”, Poligraf, 2009. Liczby w nawiasach to oczywiście numery stron.
* Chodzi nie o tekst z okładki, jak kłamliwie twierdzi Sowa w swojej pseudopolemice, ale o klip promocyjny, widniejący na blogu Sowy w chwili opublikowania mojej recenzji.

PS Niestety, Aleksander Sowa nie umiał z godnością przyjąć krytyki. Zemścił się...