„Non omnis moriar” Irena Birnbaum

„Non omnis moriar” to wspomnienia Żydówki, która w czasie wojny przebywała najpierw w getcie warszawskim, a potem ukrywała się u Polaków. Po wojnie wyemigrowała do Argentyny. Wspomnienia spisała dopiero w latach osiemdziesiątych, kiedy to na krótko przyjechała do Warszawy i zobaczyła dom, w którym spędziła dzieciństwo.

Książka bardzo mnie wzruszyła, ale muszę przyznać, że kilka razy miałam chęć zrezygnować z czytania, gdyż początek jest bardzo rozwlekły, oderwany od realiów wojennych. Irena Birnbaum obszernie opisała w nim swoje sprawy sercowe, cudowne szesnaste urodziny, młodzieżowe wieczorki, opalanie się na balkonie. Wzmianki o sytuacji getta pojawiały się rzadko i jakby w tle. Dopiero gdy doszło do opisu dnia 22 lipca 1942 roku, charakter pamiętnika się zmienił. Tego dnia młodziutka Irena zrozumiała wreszcie, że ona i jej bliscy mogą zginąć. Odtąd przestała przejmować się sprawami mało ważnymi i z coraz większym przerażeniem obserwowała zagładę getta. Gorączkowo zastanawiała się, co dzieje się z tysiącami wywożonych Żydów. Doszły do niej pogłoski o „kąpielach gazowych” i o Treblince. Ogarniała ją coraz większa rozpacz...

W pamiętniku doskonale odtworzyła swoje emocje z tamtego okresu. Nie idealizowała Żydów, napisała o policji żydowskiej, o zdziczeniu swoich sąsiadów, którzy zadziwiająco szybko zapomnieli o kulturalnym zachowaniu i dbali tylko o własną skórę. „Nieszczęście, zamiast zbliżyć ludzi, oddaliło ich od siebie jeszcze bardziej. Odkryło też najgorsze instynkty ludzkie”[1] – stwierdziła ze smutkiem. 

Irena Birnbaum przekazała też wrażenia z pobytu po stronie aryjskiej. Pierwsze jej spotkanie z Polakami po opuszczeniu getta wyglądało tak:

„Dziwne to było uczucie: krążyć ulicami, których nie widziałam od prawie dwu i pół roku, i to w dodatku bez żadnych dokumentów w kieszeni. Po pewnym czasie wydało mi się, że ktoś za mną chodzi. Odwróciłam się i zauważyłam grupę chłopaków, z których najstarszy musiał mieć dwadzieścia dwa lata.
– Jaki ładny dzień! – rzekł jeden.
– Ale w Treblince nie jest tak ładnie, nieprawdaż? – zawrótował ponuro drugi.
No to koniec ze mną – pomyślałam. Widocznie śledzili mnie przez cały czas, od wachy, gdzie zbierali się zwykle szantażyści.
Od owego dnia nie mogę znieść, żeby ktoś chodził za mną po ulicy...
– Czego chcecie? – zapytałam, starając się zachować spokój.
– Chcemy biżuterii, pieniędzy i ubrania!
Wciągnęli mnie do klatki schodowej i zaczęli zrywać wszystkie rzeczy, jakie miałam na sobie”[2].

„Non omnis moriar” to przejmujące, ciekawe wspomnienia, które z całego serca polecam. Nie zrażajcie się nieudanym początkiem, po kilkudziesięciu stronach książka staje się bardzo dobra. 

---

[1] Birnbaum Irena, „Non omnis moriar”, Czytelnik, Warszawa 1982, str. 86.

[2] Tamże, str. 129.