„Wyorane kamienie” Gustaw Morcinek

„Wyorane kamienie” Gustawa Morcinka to powieść o pełnym zapału nauczycielu, który tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej przybył do górniczej osady, by uczyć i cywilizować małych Ślązaków. Dzieci, którymi miał się opiekować, sprawiały wielkie trudności wychowawcze. Miały lekceważący stosunek do nauki, przychodziły do szkoły głodne, obdarte i zawszone, zimą z kolei nie pojawiały się, bo nie miały butów i ciepłej odzieży. Często zamiast na lekcje szły do biedaszybów lub na przemyt. Niektórzy rodzice wmawiali dzieciom, że nauka nie jest do niczego potrzebna i że lepiej spędzać czas na żebraniu, kradzieży węgla albo na innym zajęciu, które przyniesie korzyści materialne.

Większość nauczycieli z książki Morcinka uważa, że dopóki nie zmieni się ustrój społeczny i nie zniknie wyzysk, nie uda się nauczyć dzieci moralności. Będą szły w ślady rodziców, klepały biedę, kradły, o ile nie zginą przedwcześnie przy próbach przemytu albo nie umrą na gruźlicę, tak jak córka woźnego. Główny bohater to nauczyciel pełen pasji, wyrozumiały i cierpliwy, ale nie wszyscy są tacy jak on. Młoda Jolanta, która w wolnym czasie z radością czyta Marksa, uważa, że ludzie z tej górniczej osady niepotrzebnie roztkliwiają się nad sobą. Nauczyciel Wiesner bije uczniów po głowie, wyraża się o nich z pogardą i mówi, że wolałby kamienie tłuc przy drodze, niż uczyć cudze dzieci. 

W „Wyoranych kamieniach” znajduje się wiele scenek obyczajowych z życia szkoły. Opisana została uroczystość wręczania szkole portretu Piłsudskiego, kradzież pieniędzy w klasie, walka o zaadoptowanie kotłowni na pomieszczenia szkolne oraz lekcja... obsługi granatów. Niekiedy akcja przenosi się poza teren szkoły i możemy obserwować kontakty głównego bohatera z mieszkańcami osady oraz wyprawę przemytniczą. Postacie posługują się gwarą górniczą, jednak bez trudu można tę mowę zrozumieć. Akcja powieści toczy się raczej powoli. Podczas czytania osoby wrażliwe na niedolę dzieci nieraz poczują wielki smutek, gdyż wiele scen książki pokazuje nędzę małych Ślązaków. Niektóre postacie giną w dramatycznych okolicznościach. 

Fragment książki z opisem wyglądu szkoły:

Za szybem rozłożyła się szkoła. Była to istna rudera, posępna, czarna, podobna do kostnicy na opuszczonym cmentarzu, gdzie wisielców grzebią. Grube mury, spięte ankrami, wskazywały, że zbudowano ją bardzo dawno i że był to kiedyś budynek należący do kopalni. Widok jej niemile dotknął Kaletę. Z prawej strony wznosiło się rude usypisko dymiącej jeszcze hałdy, tuż za płotem zaś, po lewej stronie, rozciągał się szeroki i daleki teren opuszczonych biedaszybów, zryty do głębi, przeorany, bezludny i dziki. Na horyzoncie majaczyła sylwetka krzyża, a obok niego bił z ziemi czarny słup dymu. Wiało stąd smutkiem i opuszczeniem.

Moja ocena: 4/6.

---

Morcinek Gustaw, „Wyorane kamienie”, Wydawnictwo Śląsk, 1981.