„Ludzie Julya” Nadine Gordimer

Południowa Afryka, rok 1980. Maureen i Bam Smalesowie z trojgiem małych dzieci mieszkali w Soweto. Kiedy wybuchła wojna domowa, odwlekali wyjazd z miasta, aż w końcu zaczęto bombardować lotniska i ucieczka stała się niemożliwa. I wtedy July, który od piętnastu lat pracował u nich jako służący, zaproponował, że ukryje ich w swojej rodzinnej wiosce. Małżonkowie z radością przystali na ten plan i po trudnej podróży przez busz trafili do bardzo prymitywnej osady, której jeszcze nigdy nie odwiedził biały człowiek. 

Każdy ze Smalesów w inny sposób zachowuje się w nowych warunkach. Dzieci przystosowują się najłatwiej. Zaczynają biegać po murzyńskich chatkach, pić wodę z rzeki, usamodzielniają się i uodparniają na zarazki. Bam nie chce zbyt wiele rozmyślać o ich położeniu, woli zająć się czymś praktycznym, np. budowaniem zbiornika na wodę. Natomiast Maureen nie umie się uspokoić. Wciąż rozważa, czy na pewno ich rodzina jest bezpieczna wśród „ludzi Julya”. Zastanawia się, dlaczego właściwie July uciekł z Soweto, dlaczego nie zainteresował się losami swojej wieloletniej partnerki Ellen i nie dołączył do swoich braci walczących o zlikwidowanie apartheidu.

July to najbardziej niejednoznaczna i intrygująca postać książki. Na mnie sprawił on wrażenie człowieka, który nawet w tak osobliwych warunkach, w jakich się znalazł, pragnie usługiwać swoim dawnym pracodawcom, a za usługi żąda zapłaty. Kiedy Maureen chce sama zająć się szykowaniem strawy, on reaguje irytacją. Zdobycie samochodu i pieniędzy interesuje go bardziej niż walka o równość. Może to dlatego, że w pracy u białych nie było mu źle. Smalesowie dobrze go traktowali, dawali prezenty, wolne dni i pozwalali, by do swego pokoju przyprowadzał kolegów oraz kobiety. A może to po prostu typ człowieka, który myśli tylko o sobie i wojnę postrzega jako okazję do wzbogacenia się. 

Nie tylko Bam i Maureen mają okazję poznać Julya od innej strony. Również Martha, jego żona, po raz pierwszy przebywa z nim tak długo. Dotychczas mąż przyjeżdżał co dwa lata, przywoził pieniądze i rzeczy, po czym szybko wracał do miasta. Martha nie ma chęci przyjaźnić się z białymi, uważa, że ukrywając uciekinierów, July naraża się na niebezpieczeństwo.

Ze zdziwieniem zauważyłam, że powieść Nadine Gordimer jest źle oceniana na blogach książkowych, że uchodzi za chaotycznie napisaną i niezrozumiałą. Szczerze mówiąc, nie rozumiem, co w niej trudnego i chaotycznego. Według mnie to wartościowa, przemyślana powieść. Autorka nakreśliła niejednoznacznych bohaterów, mocno rozwinęła warstwę psychologiczną książki. „Ludzi Julya” polecić mogę szczególnie tym osobom, które lubią chłodny typ narracji, otwarte zakończenia, afrykańskie klimaty i interesują się historią RPA.

5/6.

---

Gordimer Nadine, „Ludzie Julya” (oryg. ang. „July's People”), tłum. Żukowski Dariusz, Wydawnictwo M, 2013.