„Na zarośniętych ścieżkach” Knut Hamsun

Knut Hamsun to bardzo kontrowersyjny norweski autor. Pisał piękne powieści („Głód”, „Błogosławieństwo ziemi”), a w roku 1920 otrzymał nagrodę Nobla. Kilkanaście lat później zaczął publikować artykuły chwalące Hitlera i popierające faszyzm. Po wojnie został umieszczony najpierw w areszcie domowym, potem w domu starców i w szpitalu psychiatrycznym; w tych właśnie miejscach, w roku 1945, oczekując na proces, który, ku jego irytacji, był wielokrotnie odkładany, zaczął pisać autobiograficzną książkę pt. „Na zarośniętych ścieżkach”. Pisząc, podejrzewał (i całkiem słusznie), że rodacy czekają na jego śmierć. Nie obawiał się kary, bo chyba nie zdawał sobie sprawy ze swojego położenia.

Cierpliwość czytelnika, który sięga po „Na zarośniętych ścieżkach” w poszukiwaniu wyjaśnienia dziwnego zachowania Hamsuna, zostaje poddana próbie, albowiem starzec zręcznie omija niewygodne tematy i pisze o innych sprawach: o przyrodzie, o tęsknocie za książkami, o smutku z powodu pogarszającego się wzroku. Ładnie pisze – można się zaczytać i rozczulić nad jego losem, zapomnieć o meritum sprawy.

„Jeśli o mnie chodzi, to siedzę i notuję, zapisuję jakieś drobne uwagi o spalonej drewnianej willi i rozmyślam nad przemijaniem. Dalej, koło sąsiedniej zagrody, mały piesek biega tam i z powrotem, widzę, że ujada na mnie, ale to mi nie przeszkadza. W mojej duszy panuje spokój, moje uczucia są czyste, a sumienie wolne. Dostaję listy z zapewnieniami, że będę czytany po wsze czasy, nawet uczestnicy ruchu oporu ślą mi miłe słowa. Niech będzie, jak chce. Ale przecież tak niewiele rzeczy trwa dłużej, czas je zabiera, czas zabiera wszystko i wszystkich. Tracę po trochu nazwisko w świecie, wizerunek, popiersie, nie będzie już dla mnie posągu. Ale jest coś znacznie gorszego, nawet trudno o tym mówić. Myślałem zawsze, że nieźle potrafię porozumieć się z dziećmi. Przychodziły przecież do mnie ze swymi książeczkami, prosiły, żebym im wpisał swoje nazwisko, kłaniały się i dziękowały. Teraz mojego nazwiska używa się do straszenia dzieci”[1].

Wzmianki o sympatii dla Niemiec pojawiają się rzadko, można odnieść wrażenie, że staruszek nie rozumie, z jakiego powodu został oskarżony. Oto jego wypowiedź: „Próbowałem zrozumieć, czym jest NS, próbowałem się do niego włączyć, ale nic z tego nie wyszło. Zgoda, że mogłem od czasu do czasu napisać coś w duchu NS. Nie wiem tego, bo nie wiem, na czym polegał duch NS”[2]. Zaś w innym miejscu wyznaje:

„Jestem zdrajcą ojczyzny, powiada się. Ale ja nie tak to odczuwałem, nie tak pojmowałem i dzisiaj też wcale tak tego nie pojmuję. Jeśli o mnie chodzi, to jestem bardzo spokojny i sumienie mam tak czyste jak to tylko możliwe”[3]. 

W przeciwieństwie do większości osób popierających nazizm Hamsun nie zmienił po wojnie swoich poglądów, nie próbował wyprzeć się swojej sympatii, a w roku 1945 w dzienniku „Aftenposten” opublikował pochwalny artykuł o Hitlerze.

„Nie jestem godzien, aby mówić głośno o Adolfie Hitlerze, a jego życie i działalność też nie pobudzają do sentymentalnych wzruszeń. Był wojownikiem, bojownikiem sprawy ludzkości i głosicielem ewangelii prawa wszystkich narodów. Był reformatorem najwyższej rangi, a jego przeznaczeniem dziejowym było działać w czasach bezprzykładnej brutalności, której w końcu padł ofiarą. Tak zapewne będzie postrzegać go każdy zachodni Europejczyk. My jednak, wierni zwolennicy, chylimy czoło w obliczu jego śmierci”.

---

[1] Knut Hamsun, „Na zarośniętych ścieżkach”, przeł. Anna Marciniakówna, Kantor Wydaw. SAWW, 1994, str. 29-30.

[2] Tamże, str. 150.

[3] Tamże, str. 155.