„Imigranci” Vilhelm Moberg

Rok 1850. W nowojorskim porcie zatrzymuje się statek, z którego wysiada grupka Szwedów. Płynęli oni aż przez siedemdziesiąt dni i są skrajnie wycieńczeni, a to jeszcze nie koniec męczarni, przed nimi podróż następnym statkiem, tym razem rzecznym, a potem koleją żelazną, której ogromnie się boją. Dlaczego więc zdecydowali się na taką mordęgę? Powód jest prozaiczny: w ojczyźnie zaznali tyle nędzy i upokorzeń, że postanowili poszukać szczęścia ze oceanem. Akurat rząd Stanów Zjednoczonych oddawał do osadnictwa ziemie znajdujące się na terenie dzisiejszej Minnesoty, odebrane Indianom, i bohaterowie, podobnie jak tysiące innych białych nędzarzy, dostrzegli w tym szansę dla siebie. 

Wśród pionierów są Carl Oskar z ciężarną żoną Krystyną, dziećmi i siedemnastoletnim bratem Robertem, wesoła, skłonna do plotek Urlyka i jej nastoletnia córka Elin, wdowiec Daniel z czwórką swoich małych pociech oraz staruszka Kajsa. W większości to ludzie bardzo prości, pozbawieni życia wewnętrznego, skupieni na walce o byt. Karl pogardza osobami leniwymi i niezaradnymi, nie potrafi zaakceptować faktu, że jego młodszy brat woli zostać poszukiwaczem złota niż rolnikiem. Z kolei Krystyna, równie pracowita jak jej mąż, potępia kobiety rodzące martwe dzieci, bo według niej „Rodzić martwe dziecko to wstyd i kara boża”[1], a poza tym brzydzi się rozmawiać z Urlyką, którą uważa za rozpustną. Tymczasem Urlyka zmieniła swoje zwyczaje – od trzech lat unika mężczyzn i czuje się tak „jakby się w niej znów coś budziło do życia, jakby odzyskiwała cnotę”[2]. Wszyscy ci pracowici ludzie nie mogą się nadziwić, że syn Kajsy, mieszkający tu już od kilku lat, niczego się nie dorobił. Według Urlyki „Czegoś mu brakuje, w głowie, na grzbiecie czy między nogami. Czegoś, co mężczyzna mieć powinien”[3].

Przybysze ciągle czują zdumienie. Nikt z nich nie widział wcześniej sześciopiętrowych domów – a w owych czasach były to najwyższe budynki na świecie i uważano, że  wyższych nikt już nigdy nie zbuduje – nikt też nie widział takich tłumów, jakie chodzą po Broadway, pociągów, osłów, osłów, mężczyzn dojących krowy czy myjących podłogi, nikt wreszcie nie widział ludzi o skórze czarnej czy żółtej. Tymczasem tak się składa, że ci ostatni będą ich sąsiadami. Podobno Czipiwejowie są łagodni, o ile się ich nie zaczepi, ale Siuksowie lubią napadać na białych i zdobywać skalpy. Szwedzi nie przygotowali się na takie zagrożenie i nie umieją zapanować nad przerażeniem. Autor wnikliwie opisuje relacje pomiędzy nowymi a rdzennymi mieszkańcami Minnesoty, nie idealizując ani tych pierwszych, ani ostatnich. Czipiwejowie rzeczywiście nie mają złych zamiarów, ale zachowują się tak, że mogą wzbudzać lęk. Z kolei biali pionierzy marzą, by Indianie zostali wypchnięci z okolicznych lasów, traktują ich jak intruzów niezasługujących na to, by posiadać ziemię, bo ziemię trzeba uprawiać, a oni tego nie robią, wolą spędzać czas na tańczeniu czy paleniu fajek. Mądrzejsi z osadników ukrywają wrogość i schodzą Indianom z drogi, ale już lekkomyślny Robert potrafi ich prowokować. I ta bliskość rdzennych mieszkańców oraz świadomość, że Fort Snelling znajduje się zbyt daleko, by w razie konfliktu wojsko mogło zdążyć z pomocą, stanowią największą bolączkę bohaterów.

Bo poza tym jest tu pięknie. Mnóstwo żyznej ziemi i drzew do wycięcia, mnóstwo ptactwa i ryb. Pracowity farmer szybko się tu wzbogaci. Gdyby tylko zdążyli cokolwiek posiać i zebrać plony przed nadejściem zimy!  Ale niestety przyjeżdżają za późno i teraz muszą podejmować rozpaczliwe decyzje, na przykład takie, czy wydać pieniądze na budowę ciepłego domu, czy raczej kupić krowę. Czy ważniejsze jest chronienie dzieci przed mrozem czy też przed głodem? A na jedno i drugie pozwolić sobie nie mogą.  

Akcja „Imigrantów” w całości toczy się w Ameryce, Szwecja pojawia się tylko we wspomnieniach. Osadnicy wiedzą, że już nigdy jej nie zobaczą. Ale nie żałują swojej decyzji, szybko zaczynają doceniać możliwości, jakie daje nowa ojczyzna. Urlyka, piętnowana w Szwecji jako ladacznica i samotna matka, zaczyna wierzyć, że znajdzie tu męża. Pionierzy to głównie mężczyźni i tak brakuje im kobiet, że każda, nawet najbrzydsza, cieszy się ogromnym powodzeniem. Z kolei Carl, który całą swoją młodość zmarnował na ciężką, daremną pracę, nabiera przekonania, że wykarmi rodzinę. Podoba mu się też, że tu każdy może robić, co chce, podczas gdy w ojczyźnie „Ten, kto próbował radzić sobie sam, był wytykany, obmawiany i odrzucany. Ludzie w Szwecji nie znosili każdego, kto postępował tak, jak oni sami by się nie odważyli albo nie byli w stanie”[4].  

„Imigranci” nie są może tak pasjonujący jak „Twoja chwila na ziemi” i postacie mogą razić swoim prostactwem, ale tej książki nie czyta się po to, by lubić bohaterów, tylko by dowiedzieć się, jak wyglądała codzienność pierwszych białych mieszkańców Minnesoty. Powieść jest tak bogata w szczegóły obyczajowe, tak pełna różnych smaczków i opisów, że śmiało można nazwać ją historyczną. Wilhelm Moberg bardzo dbał, by wiernie ukazać ówczesne realia i by czytelnik dowiedział się, jak naprawdę wyglądało osadnictwo, ile imigranci musieli pokonać przeszkód i jak wiele otrzymywali w zamian. Połowa fabuły rozgrywa się w Minnesocie, a połowa w drodze do niej i w Nowym Jorku, który – cóż – wyglądał inaczej niż dzisiaj. Na przykład po Broadway chodziły nie tylko konie, ale też osły i maciory. Z okien domów wylewano na nią pomyje i nikomu się nie śniło, że kiedyś będzie to jedna z najsłynniejszych ulic świata. Pyszny jest też opis koczowania niezliczonych obcokrajowców w Battery Park, ładnie jest ukazane tworzenie nowej społeczności, zaczynanie życia od zera i przyzwyczajanie się do swojego nowego miejsca na ziemi. 

---

[1] Vilhelm Moberg, „Imigranci”, przeł. Maria Olszańska i Halina Thylwe, Wydawnictwo Poznańskie, 1987, s. 29.

[2] Tamże, s. 328.

[3] Tamże, s. 283.

[4] Tamże, s. 210.