„Świerzb” Fríða Ísberg

W zbiorku zatytułowanym „Świerzb” znajduje się czternaście opowiadań napisanych przez Fríðę Ísberg i pokazujących życie współczesnych mieszkanek Islandii. Jakie są te kobiety? Najróżniejsze. Młode i stare, odważne i zakompleksione, przedsiębiorcze i apatyczne, samotne lub nie. Autorka przedstawia je w momencie, kiedy czują się rozdrażnione, coś układa się nie po ich myśli, dręczą je lęki lub przykre wspomnienia. 

Kiepski nastrój tych pań wynika z rozmaitych sytuacji. I tak czekająca w kolejce do kasy narratorka „Świerku” zauważa niewidzianą od lat koleżankę ze szkoły. Wydawałoby się, że nic prostszego jak podejść i się przywitać, jednak ona tego nie potrafi, woli przeglądać profil tej znajomej i wspominać okres dzieciństwa, kiedy to najpierw się zaprzyjaźniły, a potem znielubiły. Bohaterka „Do domu” wraca nocą z imprezy i choć wie, że Reykjavik jest bezpiecznym miastem, nie może zapanować nad przerażeniem. Kobieta z „Lalki” odkrywszy, że jej partner potajemnie ogląda erotyki, też zaczyna to robić, czując przy tym podniecenie, a zarazem frustrację. Starsza pani z „Żyrandola” pozwoliła dorosłemu synowi i jego dziewczynie mieszkać u siebie (a dom ma ładny, z widokiem na morze), co okazało się błędem, bo młodzi są roszczeniowi, egoistyczni, w dodatku dziewczyna zarzuca matkę partnera intymnymi szczegółami i skarży się, że ich syn „nie kontentował jej dalej po tym, jak już... skończył. Ze śmiechem opowiedziała nam, jak po wszystkim leżała niczym kłoda”[1]. Jedna z bohaterek w trakcie konfirmacji odbywającej się pierwszego kwietnia nie potrafi skupić uwagi na nabożeństwie, tylko przez cały czas oczekuje, że dojdzie do jakiegoś oszustwa, inna chce się pochwalić sukcesem syna, ale nie ma komu, jeszcze innej, uzależnionej od mediów społecznościowych, wyładował się smartfon. 

W książce królują kobiety, mężczyźni pojawiają się raczej w tle i tylko dwa z czternastu tekstów ukazują świat z ich perspektywy. „Właśnie” to historia Siggiego, który zaczyna wspominać swojego kolegę z młodości, dziwnego, lubiącego wygładzać pseudogłębokie tyrady i nieumiejącego uszanować nawet czyjejś żałoby. Z kolei „Dręczyć albo pawia męczyć” to opowiadanie o mężczyźnie próbującym zdusić odrazę do swojej ukochanej. Dziewczyna jest piękna, lecz co z tego, skoro w jego obecności wyciska ropę z pryszczy, a potrzeby fizjologiczne załatwia w kabinie prysznicowej? I nie jest to jedyna postać z tego zbiorku, która nie zauważa, że swoją przesadną otwartością wprawia innych w zakłopotanie. Fríða Ísberg nie stawia kobiet na piedestale, wprost przeciwnie, uwypukla ich wady, często ukazuje je w taki sposób, że budzą konsternację, a nawet wstręt. 

Bohaterki wielu opowiadań, na przykład „Palców”, „Lalki”, „Profilu”, cierpią na dermatillomanię. Swędzenie spowodowane jest jakimś tłumionym problemem, dyskomfortem. Jedna z kobiet otrzymuje od pewnej staruszki następującą poradę: „Drapanie to rozwiązanie na krótką metę. Zostaw ten świąd, dopóki sam nie przestanie cię męczyć”[2]. Ponieważ słowa te znajdują się na samym końcu książki, wyglądają na podsumowanie. 

Aby urozmaicić narrację, autorka często każe bohaterom mówić slangiem albo prostacko. Niestety nie zawsze wypada to przekonująco. Opowiadanie „Siedem”, z nieprawidłowo zastosowaną interpunkcją mającą odzwierciedlać ubóstwo umysłowe pochodzącej ze wsi narratorki, jest według mnie przekombinowane i bardzo źle się je czyta. Niepotrzebnie też w książce z akcją osadzoną we współczesności pojawiają się tak przestarzałe słowa jak „mało możebne”, „niewiasta”, „jęłem”. Kiedy jedna z bohaterek liczy osoby stojące na przystanku, tłumacz Jacek Godek określa to w ten sposób: „Sesselia policzyła pogłowie. Było ich sześcioro”[3]. A przecież słowa pogłowie można używać wyłącznie w stosunku do zwierząt. Do tego dochodzą tak „piękne” zdania jak „Stałam z ręką na karku, rozdziawionymi gałami i nastroszonymi uszami”[4] czy „Szkoła odziana była tynkiem”[5].

Ani nie rzucił mnie ten zbiorek na kolana, ani nie zniechęcił do poznawania dalszej twórczości Fríðy Ísberg. „Żyrandol” i „Świerk” uznaję za opowiadania bardzo dobre, „Siedem” oraz „Niektóre kobiety” za słabe i wręcz bełkotliwe, z kolei „Dręczyć albo pawia męczyć” wzbudziło we mnie obrzydzenie. Dużo jest u tej autorki wulgarności, dosadności, humoru, przerysowań, dużo fizjologii i dużo szczegółów obyczajowych. Najcenniejsze wydało mi się to, że opowiadania dobrze pokazują charaktery oraz bolączki współczesnych Islandek, problemy mieszkaniowe, uzależnienie od smartfonów i serwisów społecznościowych, ekshibicjonizm, egoizm, roszczeniowość, ale też niepewność, zagubienie, samotność. 

Moja ocena: 4/6.

---
[1] Fríða Ísberg, „Świerzb”, przeł. Jacek Godek, Biuro Literackie, 2023, s. 8.
[2] Tamże, s. 122.
[3] Tamże, s. 72.
[4] Tamże, s. 117.
[5] Tamże, s. 85.