„W kinie panoramicznym” Juraj Kováčik

„Może i jest tak, że drugi człowiek zawsze pozostanie dla nas obcy. Że nasza wiara w to, że kogoś znamy, jest tylko iluzją, którą fabrykujemy, żeby nie zwariować od świadomości, że jesteśmy skazani na nieskończoną samotność. Że tak jak nasze zmysły wytwarzają dziecięco naiwny obraz wszechświata, w którym elektrony krążą wokół jądra atomu niczym planety wokół słońca, w tak samo uproszczony, schematyczny i wypaczony sposób odbieramy innych ludzi”[1].

„W kinie panoramicznym” to zbiorek opowiadań słowackiego autora Juraja Kováčika. Dawno nie czytałam tak dobrych miniaturek, z tak ciekawymi bohaterami. Ci bohaterowie przeważnie nie są młodzikami, pracują na etacie, ale nie można ich nazwać zwykłymi zjadaczami chleba, gdyż nie interesują się robieniem kariery, plotkowaniem ani żadnymi sprawami, które podniecają przeciętnych ludzi. To są postacie inteligentne, lubiące czytać, obserwować, rozmyślać. Często czują się samotne, zauważają, że nie znały dobrze swojego partnera życiowego. Przy tym niektóre z nich, umyślnie bądź przypadkowo, powodują śmierć innych osób. 

Moje najulubieńsze opowiadania noszą tytuły „Nowy początek”, „Kątem oka” i „Uwaga na marginesie”. Pablo z tego pierwszego aż przez piętnaście dni był uwięziony pod gruzami. Ocalał. Ponieważ zawsze lubił ciemność i samotność, okresu przymusowej izolacji nie odbiera jako traumy. Autor opisuje jego emocje, refleksje. A mężczyzna z „Kątem oka” przypadkowo dokonuje pewnego odkrycia i z zapałem eksperymentuje, nie zrażając się ani skrupułami moralnymi, ani bólem powodowanym przez doświadczenia. Te dwa opowiadania zazębiają się ze sobą, aby w pełni zrozumieć zakończenie pierwszego i powody trzęsienia ziemi, trzeba przeczytać historię o domorosłym wynalazcy. Nawiasem mówiąc, powiązanych tekstów jest w tym zbiorku więcej, na przykład drugoplanowa postać z „Dnia jak co dzień” odwiedza dziewczynę z „Tylko sen”.

„Wiem, że niedługo umrę i wiem, że mam tego pecha, że rozum będzie ostatnią rzeczą, która mnie opuści”[2] – wyznaje staruszek z „Uwagi na marginesie”, męczony przez niechciane wspomnienia. Ciągle przypomina sobie noc, podczas której wydarzyło się coś strasznego i zrozumiał, że właściwie nie zna własnej żony. To odkrycie podkopało w nim całą wiarę w siebie. Jakie ma prawo, by wydawać sądy o świecie, skoro nawet swojej wieloletniej towarzyszki nie zdołał poznać? Dochodzi do smutnego wniosku, że „nasza zdolność do rozumienia drugiego człowieka rozwinęła się w toku ewolucji w tę najprostszą, najprymitywniejszą formę, która wystarcza do przetrwania”[3].

Juraj Kováčik ma swoje ulubione tematy, do których należy śmierć (kilka postaci umiera, kilka o niej rozmyśla). Często też pisze o teleportacji – bohaterowie rozmawiają o przesuwaniu przedmiotów i ludzi, a w „Kątem oka” ten temat jest wiodący. I wreszcie słowacki autor lubi motyw czytania. W prawie wszystkich opowiadaniach pojawiają się postacie, które coś czytają lub obserwują czytających. Richard z „Pustej kartki” pisuje recenzje książek, Pablo z „Nowego początku” usiłuje zostać pisarzem, Artur z „Na zachodzie bez zmian” pracuje w księgarni, a podobająca mu się kobieta to edytorka tekstów. Ktoś martwi się, że ludzie coraz rzadziej czytają, ktoś inny narzeka, że księgarnia zmienia się w zakład produkcyjny, bo dla kierownictwa najważniejsze są efektywność i opłacalność. 

Akcja toczy się w niewymienionych z nazwy miastach, współcześnie albo nieco dawniej, kiedy kino panoramiczne oraz czytnik dokumentów elektronicznych były jeszcze nowinkami. Opowiadania napisane zostały spokojnym tonem, co nie znaczy, że nie poruszają. Każdym chyba wstrząśnie historia cudem ocalałego Pabla, recenzenta stykającego się z groźbami windykatora czy tragedia pracownika biurowego, który nieoczekiwanie przekonuje się, że dla pracodawcy znaczy tyle co pyłek kurzu i że dla ludzi mało kreatywnych, niezdolnych do zmian nie ma przyszłości. Zbiorek zawiera też teksty kojące – przykładem niech będzie „Na zachodzie bez zmian” o dwojgu niemłodych ludziach, przyzwyczajonych do samotności, a mimo to mających odwagę spróbować, jak im będzie żyło się razem. 

Jak napisałam na początku, opowiadania Kováčika są bardzo ładne i godne polecenia. Dają do myślenia. Będę do nich wracać. 

---

[1] Juraj Kováčik, „W kinie panoramicznym”, przeł. Michał Wirchniański, Biblioteka Słów, 2021, s. 99-100.

[2] Tamże, s. 101.

[3] Tamże, s. 100.