„Noc” Elie Wiesel

Moje uczucia po przeczytaniu „Nocy” Elie Wiesela są bardzo, bardzo mieszane. Mam wrażenie, że książka ta niesłusznie uchodzi za jedną z najważniejszych pozycji o zagładzie Żydów. Gdybym nie wiedziała, że to relacja naocznego świadka, pomyślałabym, że Wiesel spisał ją na podstawie zasłyszanej historii. Zarzuciłabym mu, że stworzył mało wiarygodne dialogi, że opisy obozów w jego wykonaniu są pozbawione szczegółów, ubogie, mało plastyczne i że w niektóre rzeczy nie sposób uwierzyć. Ale Wiesel zapewniał w wywiadach, że wszystko, co napisał, jest prawdą...

Elie Wiesel urodził się w rodzinie pobożnych Żydów. Miał piętnaście lat, gdy z Węgier wywieziono go do Auschwitz, potem trafił też do Buchenwaldu. W swojej książce opisał życie w getcie, podróż bydlęcym wagonem oraz pobyty w obozach. Posłużył się językiem pełnym emocji, często pompatycznym. Nie przedstawił siebie w superlatywach, przyznał się do nieetycznych czynów. Podkreślał swoją rozpacz z powodu utraty wiary. Początkowo nikt nie chciał wydać jego wspomnień, jednak z czasem Wiesel zdobywał coraz większą sławę. Dużo zarabiał, wygłaszając pogadanki na temat ludobójstwa Żydów, a w roku 1986 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Pisał też powieści (jedną z nich o tytule „Sędziowie” próbowałam przeczytać, ale okazała się tak kiepska, że po kilkunastu stronach zrezygnowałam).

Co nie podobało mi się w „Nocy”? Mam wrażenie, że nie można ufać opisom Wiesela, bo podane przez niego informacje często kłócą się z tym, co pisali inni świadkowie. Wiesel twierdzi na przykład, że więźniów do komory gazowej wieziono... ambulansem. W innym miejscu pisze, że podszedł na odległość dwóch kroków do wielkiego dołu, z którego buchały wielkie płomienie i w którym paliło się mnóstwo niemowląt wyrzuconych z ciężarówki. Każdy, kto obserwował kiedyś pożar, wie, że do źródła ognia nie da się podejść zbyt blisko ze względu na wysoką temperaturę, tymczasem Wiesel nie tylko nie poparzył się dymem, ale też musiał zagryzać usta, by ojciec, stojący przy tym dole wraz z kolumną więźniów, „nie słyszał, jak mi szczękają zęby”[1]. A czy to możliwe, by w pobliżu ognia, wśród tylu przerażonych ludzi słyszeć tak ciche dźwięki jak dzwonienie zębami? Ja w każdym razie w to nie wierzę.

Kiedy Wiesel przytacza dialogi, nie precyzuje, jakim językiem się posługiwano. Nie wymienia żadnych nazwisk esesmanów oprócz nazwiska Mengele. Nie wspomina o wszach, które były prawdziwą zmorą więźniów. Pisze, że kiedy wraz z transportem Żydów przyjmowano go do obozu, pojawił się oficer SS, który „na twarzy i w oczach miał wypisaną zbrodnię”[2] i wygłosił przemowę: „Tu trzeba pracować. Bo jak nie, traficie do komina. Do krematorium. Praca albo krematorium – wybierajcie”[3]. We wspomnieniach innych autorów czytałam, że Niemcy, by nie prowokować więźniów do buntu, nie straszyli ich krematoriami. Wiesel twierdzi też, że więźniowi przed egzekucją esesmani odczytali wyrok w imieniu Himmlera, a wszyscy obserwatorzy musieli zdjąć czapki, by oddać umierającemu „podczłowiekowi” hołd. Kto przeczytał choć kilka relacji obozowych, wie, że to mało prawdopodobne...

A jak Wiesel opisał podróż do obozu w bydlęcym wagonie! We wszystkich relacjach, jakie czytałam, przedstawiono ją jako koszmarną jazdę w wielkim tłoku, bez wody, tymczasem u Wiesela Żydzi są w stanie nie tylko znaleźć „dogodną pozycję do drzemki”[4], ale nawet uprawiają seks: „Szli otwarcie za głosem instynktu, nie stroniąc pod osłoną nocy od kontaktów seksualnych”[5].

Autor książki dokumentalnej powinien rzetelnie opisywać to, co widział, nie może fantazjować, ubarwiać i upraszczać. Jeżeli czegoś nie wie, powinien przyznać się, że zapomniał albo nie zauważył, w żadnym wypadku nie może pokrywać białych plam własną fantazją. Elie Wiesel naruszył te zasady. Jego „Noc” to uproszczona, pełna przeinaczeń, łatwa w czytaniu historyjka, przeznaczona dla osób, które niewiele wiedzą o obozach, łatwo ulegają wzruszeniom i uważają, że nie wypada krytykować książek przedstawiających ludzką tragedię.

---

[1] Elie Wiesel, „Noc”, przeł. Małgorzata Kozłowska, Wydawnictwo Literackie, 2007, str. 64.

[2] Tamże, str. 70.

[3] Tamże, str. 71.

[4] Tamże, str. 57.

[5] Tamże, str. 52.