„Speranza” Sven Delblanc

„Speranza” to książka w formie dziennika pisanego pod koniec osiemnastego wieku przez dziewiętnastoletniego hrabiego von Pitbus. Młodzieniec ten zdenerwował swoich rodziców, bo po pierwsze chciał ożenić się z ubogą córką zakrystiana, a po drugie głosił, że wszyscy ludzie, bez względu na pozycję społeczną i kolor skóry, powinni być sobie równi. Ojciec postanowił więc wysłać go na rok do Duńskich Indii Zachodnich, gdzie ich krewny był gubernatorem. Wkrótce rozgoryczony chłopak wyruszył w niechcianą podróż, podczas której doszło do komplikacji, skutkiem których znalazł się na statku o nazwie Speranza. A był to statek bardzo, bardzo dziwny. Z jego ładowni buchał straszliwy odór. Na pokładzie młody hrabia zauważył czarnoskórą, piękną, całkiem nagą kobietę. Wkrótce z przerażeniem dowiedział się, że Speranza należy do handlarzy niewolników...

Dziennik napisany został językiem pasującym do naiwnego, uczuciowego młodzieńca. Wiele w nim wykrzykników, wielkich słów, młodzieńczej egzaltacji. Hrabia uważał, że jego dziennikiem zainteresuje się wielu ludzi, toteż starał się wiernie rejestrować swoje obserwacje, a także myśli i odczucia. Autoanalizy i zapisy rozmów z cyniczną załogą Speranzy zajmują wiele miejsca, zaś sceny z niewolnikami rzadko są przybliżone bezpośrednimi opisami. Nawet kiedy narrator wspomina o przymusowym karmieniu, gwałtach czy zabijaniu, robi to w sposób pozbawiony szczegółów. Prawie wszyscy więźniowie zlewają mu się w brzydko pachnącą, prześladowaną, godną współczucia masę. Spośród czarnoskórych postaci odróżnia właściwie tylko dwie: piękną Evę (to ją widział nagą na pokładzie) oraz Rustana, który był jego towarzyszem lat dziecinnych i wraz z nim przybył z nim na Speranzę. Z wiadomych względów boi się o bezpieczeństwo Rustana, którego kapitan statku mógłby przecież dołączyć do niewolników. 

Wydaje mi się, że fabuła w powieści Svena Delblanca jest mniej ważna od analizy uczuć człowieka, który znalazł się w ekstremalnej sytuacji. Pozbawiony przesądów, przepełniony ideałami wolnościowymi młodzieniec dzięki niezwykłemu zbiegowi okoliczności uzyskał możliwość wprowadzenia swoich planów w życie i opowiedzenia się po stronie uciskanych. Słowa już nie wystarczą, sytuacja, w jakiej się znalazł, wymaga stanowczego działania. Nie może milczeć i udawać, że niczego nie widzi, bo straciłby szacunek do samego siebie i stałby się współodpowiedzialny za tragedię niewolników. Śledzenie zachowania i wzburzonych myśli tego idealisty to proces ciekawy, a zarazem pełen grozy i zaskoczeń. Nie wszystkie odczucia hrabiego są jednoznacznie szlachetne i przewidywalne przez czytelnika. Bohaterowi przychodzi na przykład do głowy, że on jako jedyny biały pan na statku nie może korzystać z ciała pięknej Evy. Inni mężczyźni gwałcą ją bez skrupułów, on zaś - pragnąc równości dla niewolnicy – nie może tak się zachować i przez to jest jakby poszkodowany, ukarany za swoją dobroć.

„Speranza” to powieść alegoryczna, niepokojąca i niejednoznaczna. Pokazana została w niej tragedia niewolników, rasizm oraz atmosfera końca osiemnastego wieku. Książka stanowi też ciekawe studium młodzieńca, który w swojej młodości jest zapalczywy, porywczy i właściwie nieobliczalny. Bohater niczego dobrze nie przemyślał, ulega chwilowym nastrojom i w wielu sprawach się myli. Na Speranzie dowiaduje się rzeczy, które każą mu inaczej spojrzeć na swoją matkę, na obecność Murzyna w domu, na swojego guwernera i przede wszystkim na siebie. 

---

Sven Delblanc, „Speranza”, przeł. Zygmunt Łanowski, Czytelnik, 1986.