„Po prostu Johannes” Eeva Joenpelto

Bohater powieści Eevy Joenpelto pt. „Po prostu Johannes” to wiejski kupiec, bardzo spokojny i nieśmiały. Zawsze żył pod dyktando matki, która zmuszała go do pracy w sklepie i nie pozwalała spotykać się z kobietami. Przełykał łzy, ale nie odważył się sprzeciwić. Teraz, kiedy matka umarła, czuje się samotny, zagubiony i nie umie walczyć o swoje. Zauważa to Lyyli – osóbka kłamliwa, zachłanna i despotyczna. Choć wygląda atrakcyjnie, żaden z licznych mężczyzn, z którymi romansowała, nawet ojciec jej córki, nie zechciał się z nią ożenić. Lyyli nie ma nic swojego, tuła się po obcych kątach i za grosze pracuje jako masażystka. Johannes ze swoim sklepem, gospodarstwem, koniem, krową i kurami wydaje się jej dobrą partią, zaczyna więc uśmiechać się do niego i uwodzić go. Planuje, że kiedy już zostanie jego żoną, przejmie sklep i wprowadzi swoje porządki.

Lyyli jest tak pusta, wyrachowana i denerwująca jak Izabela Łęcka z „Lalki” Prusa. Nie wyobrażam sobie sytuacji, że któryś czytelnik mógłby tę osobę polubić. O wiele więcej sympatii wzbudza Johannes, ale i on może denerwować, bo jest wyjątkowo nieporadny i czasami jakby zapomina o tym, że sklep oraz gospodarstwo należą nie do Lyyli, tylko do niego, są spuścizną po jego rodzicach, którzy przez wiele lat ciężko pracowali, by zabezpieczyć byt jedynego syna. Czasami jego zachowanie wydaje się nie tyle szlachetne, co po prostu głupie. 

Najładniejsze wątki tej książki przedstawiają kontakty małej Meeri z ojczymem oraz miłość Johannesa do ziemi i zwierząt. Mężczyzna potrafi wstawać po kilka razy w ciągu nocy tylko po to, by poić chorego konia i masować mu bolący brzuch. Nocne wizyty w stajni są dla niego ważniejsze niż przebywanie w komorze razem z Lyyli. Opiekuje się swoimi zwierzętami nawet wtedy, gdy nie przynoszą żadnego zysku. Lubi ciszę, drzewa, pracę na roli. Są lata pięćdziesiąte dwudziestego wieku, a on nie chce zamienić konia na samochód ani wprowadzać żadnych unowocześnień.  

Eevie Joenpelto udało się pokazać, że człowiek podły, ale pełen wdzięku jest przez innych bardziej lubiany niż ten dobry, ale nieśmiały i małomówny. Johannes zawsze dawał sąsiadom towar na kredyt, rozczulał się nad ich ubóstwem i nie domagał zwrotu długów, a jednak wieśniacy nie lubią go i uważają za skąpca. Lyyli nie potrafi ulitować się nad nędzarzem, bez skrupułów wykupuje na licytacji łóżka i ulubione sprzęty sąsiada, bije córkę, a mimo to cieszy się we wsi dużym szacunkiem. 

Powieść tę zaliczam do lepszych pozycji z Serii Dzieł Pisarzy Skandynawskich. Czytałam ją z ciekawością, ale też z uczuciem przygnębienia, bo przy opisach, jak dobry człowiek tłamszony jest przez taką kłamczuchę i miernotę jak Lyyli, trudno zachować obojętność. 

---

Eeva Joenpelto, „Po prostu Johannes” („Johannes vain”), przeł. Cecylia Lewandowska, Wydawnictwo Poznańskie, 1978.