„Poniedziałki z Fanny” Per Gunnar Evander

Główny bohater „Poniedziałków z Fanny” Pera Gunnara Evandera ma na imię Robert. Ojciec nauczyciel zachęcał go do pójścia na studia, lecz syn nie miał chęci ślęczeć nad książkami, skończył więc jako zwykły magazynier. Teraz czuje się znużony i ogłupiony monotonną pracą, ale zamiast poszukać innej, poprawia sobie nastrój alkoholem. Często nękają go problemy gastryczne, zdarza się, że „wraca do domu z okrwawionymi rękami i odpryskami rzygowin na butach i spodniach”*, jednak do lekarza nie idzie, bo po co, skoro bóle żołądka można uśmierzyć piwem, samogonem albo grogiem. To jeszcze nie koniec kłopotów Roberta: czasami męczą go lęki, złe wspomnienia, rozżalenie na surowych rodziców, na życie, że ułożyło się tak, a nie inaczej. Zazwyczaj tłumi w sobie te negatywne emocje, ale co jakiś czas wpada w szał i wtedy potrafi kogoś pobić, zniszczyć czyjąś własność. A potem nie żałuje swojej agresji, nie analizuje błędów, uważa się za poszkodowanego.  

Każda potwora znajdzie swego amatora, tak więc i pijaczek Robert wpada w oko dwóm kobietom. Jedną z nich, dziwnie łagodną wobec jego wybryków, niedawno poślubił, a druga to młodziutka, poznana przypadkowo dziewczyna. Trudno powiedzieć, co je przyciąga do Roberta. Wydarzenia zostały opisane z jego perspektywy, nie otrzymujemy więc wglądu w myśli ani motywację tych bohaterek.

Na skrzydełku książki wyczytałam, że „Poniedziałki z Fanny” to jedna z najpiękniejszych historii miłosnych w literaturze szwedzkiej. I jestem zdumiona, gdyż ja żadnego piękna tu nie dostrzegłam. Co może być pięknego w tym, że młoda, naiwna dziewczyna spotyka się z zakłamanym opojem? Już nie wspominam o fakcie, że ten opój mógłby być jej ojcem. I gdyby przynajmniej próbował się zmienić, gdyby miał jakieś rozterki, gdyby się wstydził, że oszukuje żonę bądź kochankę... Ponieważ niczego takiego nie zauważyłam, nie byłam w stanie kibicować tej parze. Życzyłam dziewczynie, żeby wreszcie przejrzała na oczy i uciekała, póki czas. 

Tak więc ta „piękna historia miłosna” wzbudziła we mnie więcej niesmaku niż wzruszenia. Ale na szczęście znalazłam w tej powieści coś innego, co mnie urzekło, a mianowicie bardzo wiarygodnie ukazane relacje pomiędzy schorowanym emerytem a jego synem. Starszy pan przez całe życie palił papierosy. Teraz leży w klinice, cierpiąc z powodu rozedmy płuc. Nie da rady spać, w klatce piersiowej mu świszczy, jest wycieńczony, obolały. Pojękuje, oddycha z ogromnym trudem, jakby dopiero co przebiegł maraton. Kilka razy dziennie duszności tak się nasilają, że w ogóle nie da rady złapać powietrza, i tylko dzięki szybkiej pomocy medycznej odzyskuje możliwość oddychania. A wtedy zaczyna rozmawiać z synem...   

W tych rozmowach próżno szukać choćby śladu ckliwości. Nie ma w nich wielkich słów, przepraszania za błędy. Ojciec rozprawia o sporcie, uświadamia synowi, że uważa go za nieudacznika, a nawet poprawia jego błędy językowe. Z kolei syn częściej wygląda przez okno, niż patrzy na ojca. Wciąż zapomina, że u chorego pod wpływem stresu nasilają się duszności, i potrafi go mocno zdenerwować. Oczywiście nie robi tego specjalnie, ot, nie umie się opanować, wychodzi z niego mały, rozżalony chłopiec, do dziś nieumiejący pogodzić się z faktem, że tata go kiedyś wyśmiał albo uderzył. U obu mężczyzn wzburzenie przeplata się z czułością. Niekiedy starszy napomknie o zbliżającym się końcu życia, ale czy młodszy podejmie wątek?...

W narracji nie ma ciepła, ale zimna też nie. Evander pisze oszczędnie, rzeczowo. Nie tworzy ani jednej łzawej scenki, ani przez chwilę nie popada w egzaltację, tak jak to się zdarza innym autorom poruszającym temat śmierci. Ukazuje umieranie z całą jego brutalnością, z cierpieniem fizycznym i obojętnością osób, które uważało się za najbliższe. Po „Poniedziałki z Fanny” warto sięgnąć ze względu na te właśnie sceny przy łożu chorego i na te rozmowy, bo to one urzekają, a nie jakaś tam kulawa, zbudowana na oszustwie miłość. 

Moja ocena: 5/6. 

---

* Per Gunnar Evander, „Poniedziałki z Fanny”, przeł. Maria Olszańska, Czytelnik, 1979, s. 176