„Stowarzyszenie Leworęcznych” Håkan Nesser

Po przeczytaniu dziesięciotomowego cyklu o policjantach z Maardam sądziłam, że już w żadnej książce nie spotkam inteligentnego, zgryźliwego Van Veeterena, ale oto Håkan Nesser opublikował „Stowarzyszenie Leworęcznych”, w którym mój ulubiony bohater znowu się pojawia. Tym razem jest już staruszkiem, lada dzień ukończy siedemdziesiąt pięć lat. Ale nie urządza imprezy z tej okazji, przeciwnie, rozpaczliwie pragnie uciec od urodzinowego zgiełku. Wraz ze swoją żoną Ulrike wyjeżdża więc z Maardam nad morze, do miejscowości dziwnym trafem leżącej blisko Oosterby, w którym kiedyś prowadził śledztwo dotyczące podpalenia pensjonatu U Molly. I dziwnym trafem akurat teraz to śledztwo zostaje wznowione, bo wypływają nowe fakty świadczące o tym, że VV obciążył winą niewłaściwą osobę, że jednak nie był nieomylny, jego słynna intuicja nie zawsze działała.

Akcja, jak to często u Nessera, toczy się na kilku planach czasowych. Pierwszy plan obejmuje okres powstawania i działania tytułowego stowarzyszenia, czyli lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte. Drugi plan to rok 1991, kiedy to byli członkowie klubu dostają zaproszenie na zjazd. Trzecia część fabuły rozgrywa się w roku 2012 i opowiada o wznowieniu śledztwa w Oosterby, a także o poczynaniach komisarza Barbarottiego, który pracuje nad pewnym morderstwem popełnionym w Szwecji. Akcja dzieje się w Oosterby, Maardam i Szwecji, a więc zarówno w kraju wymyślonym przez Nesera, jak i w istniejącym naprawdę. Autor zdecydował się na takie komplikacje przestrzenne tylko po to, by chwycić dwie sroki za ogon, czyli bohaterów dwóch swoich sztandarowych cykli umieścić w jednej powieści. I rzeczywiście w „Stowarzyszeniu Leworęcznych” sławni komisarze się spotykają – jest to jednak kontakt przelotny, nijaki.

Kilka lat temu VV był bliski śmierci, na szczęście nie odniósł żadnych trwałych obrażeń na ciele ani umyśle. Wciąż da radę prowadzić antykwariat, grać w szachy, godzinami spacerować po plaży i zaspokajać wszelkie potrzeby swojej miłej, ale wymagającej żony. Teraz Ulrike chce, by naprawiał dawne błędy i angażował się w szukanie mordercy. Sama też nie próżnuje, wszędzie jej pełno – wpycha się na zebrania policjantów, a nawet udaje policyjnego psychologa i spotyka ze świadkami, nie mówiąc już o tym, że czyta tajne dokumenty udostępnione małżonkom przez prowadzącego śledztwo komisarza Radovica. VV nazywa ją żartobliwie „panią psycholog” oraz „panią inkwizytor”. Dostrzega więc wścibstwo i inne wady żony, ale ich nie krytykuje, woli pozostawać na etapie zachwytu. „Czym sobie zasłużył na taką kobietę cud? Zadawał sobie to pytanie trzy razy dziennie i w dalszym ciągu nie znał odpowiedzi”[1].

Powieść utrzymana jest w stylu typowym dla Nessera, czyli zawiera wiele dygresji, akcja toczy się wolno, poznajemy sytuację rodzinną i przemyślenia mnóstwa bohaterów, nawet takich, którzy w ogóle nie wpływają na fabułę. I podczas gdy postać snuje „cenne” refleksje w rodzaju „Życie na ziemi to przeklęty padół płaczu, tak to wygląda”[2], podczas gdy Barbarotti prowadzi rozmowy z „Naszym Panem” lub słucha nieżyjącej żony przemawiającej do niego z nieba, wątek kryminalny leży odłogiem. 

Przeczytałam już kilkanaście książek Nessera: cały cykl o VV, „Człowieka bez psa”, „Intrigo” oraz „Półmordercę” i na ich tle „Stowarzyszenie Leworęcznych” wypada niesamowicie słabo. Jest rozwlekłe, nieprzemyślane, niedopracowane. Mamy tu do czynienia z sytuacją, że czytelnik wcześnie odgaduje, kto zabił, ale policjanci krążą jak dzieci we mgle i z niezrozumiałych powodów nie widzą tego, co oczywiste. Niewiarygodnie długo nie wpadają na trop mordercy, podczas śledztwa w roku 1991 nie odkrywają nawet, że Clara pracowała jako opiekunka pewnej dziewczynki, choć wszyscy w Oosterby o tym wiedzieli, choć Clarę przesłuchiwano i na komendzie musiały znajdować się protokoły z tych przesłuchań. Poza tym mało prawdopodobne jest, by Clara prosiła Birgitte o podszywanie się pod nią na zjeździe. Skoro przez wiele lat starannie ukrywała obrzydliwą tajemnicę, to dlaczego nagle miałaby wysyłać siostrę w miejsce, w którym będzie się o tej tajemnicy mówić? I to mówić otwarcie, bo przecież uczestnicy zjazdu będą sądzili, że Birgitte jest Clarą. Gdzie tu logika? 

Poza tym Nesser pozwolił sobie na różne pomyłki w treści. Na przykład w jednym miejscu napisał, że Ludvig „miał jakiś mały defekt, ale chodził do zwykłej szkoły”[3], a w innym, że „chodził do szkoły specjalnej”[4]. Do jakiej więc szkoły uczęszczał ten chłopiec? Kolejna sprawa: autor twierdzi, że VV i Ulrike są razem od dwudziestu lat[5]. 

Jako osoba znająca wszystkie książki o Van Veeterenie pytam: jakim cudem od dwudziestu lat? Przecież komisarz poznał swoją przyszłą żonę w roku 1995, co zostało opisane w „Kobiecie ze znamieniem”. Z kolei w „Jaskółce, kocie, róży, śmierci”, której akcja rozgrywa się w roku 2000, szwedzki autor informuje, że ta para zna się od lat pięciu, a wspólnie mieszka od pięciu miesięcy. „Stowarzyszenie Leworęcznych” to rok 2012. Jeśli od 2012 odjąć 1995, wychodzi 17. Czyli VV i Ulrike znają się od lat siedemnastu, a mieszkają razem od dwunastu. Skąd Nesser wziął te dwadzieścia lat???

---
[1] Håkan Nesser, „Stowarzyszenie Leworęcznych”, przeł. Iwona Jędrzejewska, Czarna Owca, 2020, s. 27.
[2] Tamże, s. 392.
[3] Tamże, s. 138.
[4] Tamże, s. 179.
[5] Tamże, s. 330.