„Współczesna rodzina” Helga Flatland

Niekochający się małżonkowie często odkładają decyzję o rozstaniu, chcąc poczekać, aż dzieci podrosną. Czy jednak dorosłe pociechy na pewno łatwiej przyjmą nowinę o rozwodzie rodziców? Z powieści „Współczesna rodzina” Helgi Flatland wynika, że niekoniecznie. Torill i Sverre poświęcili bliskim kilkadziesiąt lat życia, a kiedy wreszcie postanowili się rozstać i być po prostu sobą, a nie tylko ojcem i matką, spotkali się z potępieniem ze strony swoich wypieszczonych, podstarzałych córek. I to wszystko w Norwegii, w której rozwody są na porządku dziennym.

Autorka oddaje głos kolejno wszystkim dzieciom seniorów: Liv, Ellen i ich młodszemu bratu Håkonowi. Relacja Liv częściej irytuje, niż fascynuje, gdyż ta apodyktyczna czterdziestolatka odejście ojca od matki traktuje jak katastrofę i reaguje niczym rozhisteryzowany bachor, ani przez chwilę nie myśląc, że rodzice też mają prawo do szukania szczęścia. „Rezygnują ze wszystkiego, co było kiedyś nami”[1] – lamentuje, choć mama i tata bynajmniej nie ograniczają kontaktów z nimi. To raczej ona odsuwa ich od swojej rodziny, posuwa się nawet do tego, że nie pozwala dzieciom odwiedzać dziadka w jego nowym mieszkaniu, a kiedy ten odprowadza wnuczkę, syczy do niego przez zęby, tak by nie miał wątpliwości, że popełnił „wielkie przestępstwo” i za karę będzie bojkotowany. 

Najciekawsze rzeczy opowiada Ellen, nadaremnie starająca się zajść w ciążę. Helga Flatland przejmująco i wiarygodnie opisuje jej cierpienia: przerażenie narastające wraz z przeczuciem, że nigdy nie doświadczy uroków macierzyństwa, poczucie pustki, zazdrość, jaką czuje na widok dzieci siostry, obawa, że ukochany mężczyzna ją zostawi, zmuszanie go do seksu, który szybko przestaje tej parze sprawiać przyjemność. Ellen niewątpliwie przeżywa tragedię, ale pod jej wpływem nie staje się bardziej empatyczna, wprost przeciwnie, jeszcze surowiej ocenia zachowanie rodziców. „To takie niesprawiedliwe, że mama, która urodziła troje dzieci i doczekała się wnuków, może doświadczać swojego życia jako pustego czy niedostatecznie satysfakcjonującego”[2] – uważa. „Są chwile, kiedy myślę, że mama i tato postępują bardzo nierozsądnie, rozwodząc się akurat teraz, w środku tego wszystkiego, czemu muszę stawić czoło, obciążając mnie dodatkowo swoim rozstaniem. Z myślą tą wiąże się również często nieznośne poczucie krzywdy wywołane faktem, że rodzice niemal ostentacyjnie porzucają rodzinę, podczas gdy ja tak desperacko walczę o założenie własnej”[3].  

Narratorem końcowych partii książki jest Håkon, który niestety sypie truizmami i ani nie wyznaje niczego, co ukazywałoby sytuację bohaterów w nowym świetle, ani nie opowiada o żadnych interesujących sprawach. W swoich reakcjach jest bardzo kobiecy – zwracający uwagę na to, co zauważałaby raczej kobieta, lubiący się przytulać, skłonny do wylewania łez. Z rodzinnego domu wyprowadził się dopiero po ukończeniu dwudziestego trzeciego roku życia i czuł się potem „niemal chory z tęsknoty za rodzicami, mieszkającymi przecież w tym samym mieście”[4]. A wyprowadził się tylko ze względu na presję społeczną, bo przecież dorosłego człowieka przesiadującego po pracy w swoim dziecinnym pokoiku nikt nie traktowałby poważnie.

„Współczesna rodzina” może i nie jest złą powieścią, ale jak na mój gust za mało w niej skandynawskiego klimatu i opisów tła, a za dużo monotonii, bo autorka bez końca analizuje relacje pomiędzy członkami tej nietypowej rodziny i emocje nieciekawych bohaterek, skłonnych do robienia burzy w szklance wody. Czytanie o tym, jak czterdziestoletnie kobiety – i to nie kobiety niepełnosprawne czy niezaradne, lecz zdrowe, dobrze urządzone, mające prestiżową pracę – biadolą nad tym, że rodzice mieli czelność się rozstać, szybko staje się męczące. Egoizm Liv i Ellen, ich brak zrozumienia dla potrzeb innych ludzi to dla mnie coś niezrozumiałego, coś przerażającego. 

Moja ocena: 4/6.

---

[1] Helga Flatland, „Współczesna rodzina” („En moderne familie”), przeł. Karolina Drozdowska, Wydawnictwo Poznańskie, 2019, s. 152.

[2] Tamże, s. 87.

[3] Tamże, s. 96.

[4] Tamże, s. 316.