Patricia Highsmith „Niedołęga”

Akcja „Niedołęgi” Patricii Highsmith toczy się kilkadziesiąt lat temu w stanie Nowy Jork. Głównym bohaterem jest trzydziestoletni prawnik Walter Stackhouse. To człowiek dobroduszny i towarzyski, lubiący spotkania ze znajomymi. Tymczasem jego żona Clara obraża gości i zniechęca do kolejnych wizyt. Co więcej, niesłusznie oskarża męża o zdradę. Walter czuje się coraz bardziej nieszczęśliwy, ma wrażenie, że traci wszystkich przyjaciół. W końcu zaczyna pragnąć śmierci Clary. Mniej więcej w tym okresie natrafia na artykuł o antykwariuszu Kimmlu, którego żonę zamordowano w przydrożnym lasku. Policja umorzyła śledztwo, uznając zbrodnię za dzieło szaleńca, jednak Walter w to nie wierzy; jego zdaniem winny jest wdowiec. Myśli o tym obsesyjnie, postanawia nawet poznać antykwariusza.

Co dalej? Tego chyba żaden czytelnik nie przewidzi. Highsmith wymyśliła sytuację straszną, a zarazem prawdopodobną. Klimat panujący w książce stanie się bardzo duszny i niepokojący. Tytułowy niedołęga przeżyje koszmar, będzie przypierany do muru przez bezwzględnego, sprytniejszego od siebie człowieka. Czy poradzi sobie z tak wielką presją?

W powieści nie znajdziemy sympatycznych postaci, wszystkie mają w sobie coś przerażającego. Kimmel jest okrutnym mordercą (nie zdradzam akcji, wiemy to od pierwszych stron), arogancka Clara nadaje się bardziej na pacjentkę szpitala psychiatrycznego niż na żonę, a główny bohater, zamiast planować rozwód, myśli o jej zabiciu. Detektyw Corby to człowiek bezwzględny, uparty, z góry przekonany o winie podejrzanych. Nawet gdyby pojawiły się dowody świadczące na ich korzyść, zdania by nie zmienił. On już wydał wyrok i nie spocznie, dopóki nie zamęczy ofiar. Manipuluje nimi, chcąc, by walczyli ze sobą, nachodzi i gnębi ich znajomych, wreszcie używa przemocy zarówno słownej, jak i fizycznej.

Corby kopnął krzesło, ale ponieważ nie zdołał go przewrócić, chwycił je za tylne nogi, pociągnął i Kimmel zwalił się na podłogę z głuchym stukotem. (...) Corby pchnął Kimmla nogą, podeszwą buta, i antykwariusz wstał ze zmęczoną godnością rannego słonia. Porucznik mówił i mówił, każąc mu się przyznać, wmawiając, że nie ma żadnych szans*. 

Kimmel akurat jest winny, ale detektyw tak samo traktuje osobę, która nie naruszyła prawa. Jakie szanse ma człowiek niewinny, ale słaby psychicznie, w starciu z kimś takim? Żadne. Z czasem albo przyzna się do niepopełnionych zbrodni, albo rozładuje napięcie, robiąc coś dramatycznego. 

Lubię Patricię Highsmith, choć jej książki mnie przerażają. Czytanie ich to zanurzenie się w dusznym klimacie i spotkanie z okropnymi ludźmi, zdolnymi do wszystkiego, co złe. Autorka pisze o zbrodniach, szantażach, zdradach, skupiając się nie na opisach śledztwa, lecz uczuciach osób w nie zamieszanych. Bardzo wiarygodnie przedstawia zachowanie człowieka osaczonego oraz działającego pod wpływem obsesji. „Niedołęga” to przejmująca, a przy tym uroczo staroświecka powieść psychologiczna, moim zdaniem o wiele lepsza niż „Siedemnaście miłych pań”. Warto przeczytać. Przy okazji polecam też „Znajomych z pociągu” oraz „Księgę zemsty dla miłośników zwierząt”.

---

* Patricia Highsmith, „Niedołęga” („The Blunderer”), przeł. Jan Krasko, Noir sur Blanc, 2009, s. 210.