„Duszpasterstwo koło Lodowca” Halldór Laxness

Islandzki biskup wysyła młodego teologa w okolice lodowca Snæfellsjökull, by sprawdził, ile prawdy zawierają plotki krążące o tamtejszej parafii. Czy rzeczywiście opiekujący się nią pastor Prymus utracił wiarę, nie odprawia nabożeństw i pochował zwłoki na Lodowcu? I jaki jest właściwie jego stan cywilny? Biskup życzy sobie, by młody inspektor stenografował, nagrywał, ale nie podejmował żadnych działań. I wysłannik tak robi – ogranicza się do sporządzenia sprawozdania, nie komentuje, choć nieraz czuje się zdumiony i zdezorientowany tym, co widzi i słyszy. 

A widzi i słyszy rzeczy niezwykłe. Kościół jest brudny, zdemolowany. Trudno do niego wejść, bo ktoś gwoździami przybił drzwi do futryny. Jeszcze gorsze wrażenie sprawia wielebny Prymus, który zamiast wykonywać duszpasterskie obowiązki, podkuwa konie i zachowuje się tak, jakby szydził z chrześcijaństwa. Mówi, że po śmierci wejdzie w głąb Lodowca, a kiedy trzeba odmówić modlitwę za zmarłego, wyjaśnia, że już dawno wyrósł z odmawiania modlitw. Jego sutanna jest wyblakła, podziurawiona przez myszy. Kawę nalewa do słoika i miesza gwoździem. Tutejsi mieszkańcy nie zgłaszają pretensji, zadowala ich taki pastor. Wszyscy zresztą  zachowują się kuriozalnie. Trudno się z nimi porozumieć, bo choć mówią dużo, to nie na temat. Na przykład na pytanie, dlaczego tuż przy kościele stoi dziwaczna, ogromna budowla, odpowiadają, że słowo „dom” nie zawsze oznacza dom. Czyżby tym ludziom brakowało piątej klepki? A może to bliskość Lodowca, legendarnego środka świata, tak źle na nich wpływa? Pastor twierdzi, że „Jeśli obserwuje się Lodowiec dostatecznie długo, wówczas słowa przestają znaczyć cokolwiek”[1].

Pośród licznych osobliwości opowiadanych przez tutejszych ludzi uwagę zwraca historia o ni to realnych, ni baśniowych kobietach, które nigdy nie śpią, nie jedzą i się nie myją, a mimo to zawsze wyglądają rześko i pociągająco. Czyżby jedna z tych istot została żoną Prymusa? 

Przybysz z Reykjaviku ma dwadzieścia pięć lat, jest skromny, uważa się za „zwykłego współczesnego osła”. Pracował kiedyś w radiu jako asystent, umie więc stenografować i nagrywać mowę, co wyróżnia go spośród innych teologów. Wykonując powierzoną mu misję, nie zraża się ani zimnem, ani głodem – bo tak się składa, że miejscowi częstują go tortami i dziesiątkami różnorakich ciastek, podczas gdy on rozpaczliwie marzy o zwyczajnym jedzeniu. 

„Duszpasterstwo koło lodowca” to powieść zabawna, z dużą ilością absurdu i uwagami o społeczeństwie Islandii, a także pięknymi opisami Snæfellsjökull. Ma ciekawą formę sprawozdania, które niekiedy przeradza się w powieść. Młody inspektor raz pisze o sobie w trzeciej osobie, raz w pierwszej. Proszony był o rzeczowy raport, jednak ma problemy z oddzieleniem wiadomości istotnych od błahych, opisuje chociażby wygląd Lodowca i ptaków siedzących na wybrzeżu. Można też wyczuć, że w miarę upływu dni staje się coraz bardziej zdezorientowany i mniej logiczny, traci umiejętność odróżniania prawdy od fantazji, słowem – bliskość Lodowca na niego też zaczyna wywierać destrukcyjny wpływ.

Dwa cytaty:

„Bogu dzięki, że nieszczęścia się zdarzają. Dopiero wtedy poznaje się Boga”[2].
„Nowocześni ludzie myją zęby, zamiast odmawiać wieczorną modlitwę”[3].

---

[1] Halldór Kiljan Laxness, „Duszpasterstwo koło lodowca”, przeł. Karol Sawicki, Wydawnictwo Poznańskie, 1978, s. 64.

[2] Tamże, s. 158.

[3] Tamże, s. 114.