„Młodość Martina Bircka” Hjalmar Söderberg

Martin Birck pochodzi z ubogiej rodziny z klasy średniej. Marzy mu się kariera literacka, poza tym pragnie namiętnie kochać i robić to, co naprawdę go interesuje. Ale nic z tego, bo musi przesiadywać w urzędzie, zajmować się rachunkami i wysłuchiwać nudnych rozmów. Walczy z uczuciem rozczarowania, pociesza się myślą, że jego jałowe życie kiedyś stanie się wartościowe, i tak mijają lata...

W „Młodości Martina Bircka” Hjalmar Söderberg portretuje człowieka, który nie umie pogodzić się z prozą życia, chciałby czegoś więcej, ale nie ma środków finansowych ani odwagi, by cokolwiek zmienić. Stara się więc dopasować do otoczenia, ukrywa swoją prawdziwą naturę. Jest wrażliwy i zacny, ale też tchórzliwy i niezdecydowany. Nie mówi matce, że stał się ateistą, bo nie chce jej zasmucać. Uważa, że nie stać go na utrzymanie rodziny, toteż nie proponuje swojej przyjaciółce małżeństwa. Ukrywa też swoje wiersze, bojąc się wyszydzenia – wszak w oczach ludzi początkujący poeta to śmieszny, godny pogardy dziwak.

Söderberg dokładnie opisuje dzieciństwo i żałosną młodość Martina, wprowadza też wątek miłosny. O poszukiwaniu miłości pisze zarówno z punktu widzenia mężczyzny, jak i kobiety. W powieści pojawia się uboga dziewczyna, która w dzień pracuje, a wieczorami tęskni za romansem. Pogodziła się z tym, że nigdy nie wyjdzie za mąż, ale z brakiem kochanka pogodzić się nie umie. Szuka więc odpowiedniego mężczyzny, co nie jest łatwe, gdyż ci z końca dziewiętnastego wieku lubili pogardzać dziewczętami, które im się oddały. Pisarz podkreśla, że kobieta ma prawo tęsknić za miłością fizyczną tak samo jak mężczyzna i nie jest to niczym złym, przeciwnie, całkowicie naturalnym. Niby to oczywistość, a jednak ponad sto lat temu poglądy Söderberga musiały ludzi drażnić.

Zapewne drażniły też ostre uwagi o chrześcijaństwie, jakie znajdują się w książce. „Chrześcijaństwo jest religią, której nikt właściwie nie może wyznawać, jeśli chce być wobec siebie uczciwy”* – to jedna z myśli Martina. Chłopak w wieku kilkunastu lat zwątpił w istnienie Boga i nie mógł się nadziwić, dlaczego inni wierzą lub też udają, że wierzą. Wątek rozterek religijnych zajmuje zaledwie kilka stron, ale jest jednym z najciekawszych i najważniejszych w tej książce.  

Nawet gdyby treść nie była ciekawa, to i tak chwaliłabym tę powieść ze względu na język, który jest przepiękny, melodyjny, delikatnie stylizowany, pełen uroczych, ale wychodzących już z użycia słów takich jak „wszelako”, „wszakże”, „albowiem”, „sczeznę”. Mnóstwo w tej książce poetyckich, sugestywnych opisów. Czytając, podziwiałam kunszt tłumacza Pawła Pollaka.

„Młodość Martina Bircka” uważam za jedną z najpiękniejszych powieści skandynawskich, z jakimi się zetknęłam. Jestem zauroczona jej staroświeckim klimatem, urzekającym językiem, lirycznymi opisami Sztokholmu z końca dziewiętnastego wieku i przyrody, szczególnie tej zimowej, uwagami o mentalności Szwedów, postacią Martina i wątkiem miłosnym. Książka jest smutna, przesiąknięta żalem za marnotrawioną młodością, ale kończy się sceną dosyć przyjemną.

Moja ocena: 6/6.

---

* Hjalmar Söderberg, „Młodość Martina Bircka” („Martin Bircks ungdom”), przeł. Paweł Pollak, Jacek Santorski & Co, 2005, str. 59.