„Małż” Marta Dzido

Magda, narratorka „Małża” Marty Dzido, ma dwadzieścia kilka lat i zna trzy języki. Tylko czy to wystarczy do znalezienia pracy? W normalnych czasach na pewno by wystarczyło, jednak akcja powieści dzieje się na początku dwudziestego pierwszego wieku, kiedy to kwitło bezrobocie i zdobycie sensownego zajęcia graniczyło z cudem. W ogłoszeniach proponowano przeważnie prace albo zupełnie nieopłacalne, albo upokarzające, a i o takie ludzie się bili, i takie łatwo było stracić. Magda przegląda oferty, stoi w długich kolejkach, by usłyszeć niezobowiązujące „oddzwonimy”, a w międzyczasie rozmyśla nad sensem kontynuowania związku z Mateuszem i coraz wyraźniej uświadamia sobie, że brakuje jej tego, co w życiu najważniejsze – umiejętności dostosowywania się do otoczenia, przymykania oczu na wszechobecną bylejakość. Tak więc w znalezieniu i utrzymaniu dobrej pracy przeszkadzają jej nie tylko tragiczne warunki panujące we wczesnokapitalistycznej Polsce, ale też cechy charakteru. 

Bezrobotna bohaterka nie musi się nigdzie spieszyć, może godzinami leżeć w łóżku i w wannie, spokojnie pić kawę, oglądać głupie programy w telewizji, wspominać. W tym „nawale” zajęć nie znajduje czasu nawet na to, by zetrzeć kurz z mebli czy umyć po sobie szklankę. Mieszkanie zarasta brudem, powiększa się sterta rachunków do zapłacenia, a Magda staje się coraz bardziej bezsilna, rozgoryczona i rozmamłana. Ma też coraz mniej chęci na to, by brać ślub, rodzić dzieci i prowadzić dom przypominający klatkę „symulującą ciepełko, od którego człowiek może się udusić”[1]. Mateusz to może i dobra partia: „Gładziutka twarz, czyste paznokietki (...) karnecik na siłownię, wypastowane buciki, szaliczek, czapeczka, kalesonki pod spodenkami, w perspektywie samochodzik na raty i kredycik na uroczy domeczek za miasteczkiem”[2] – ale jak Magda mogłaby wyjść za kogoś, kto najprawdopodobniej już teraz, w czasach narzeczeńskich, ją zdradza?

Bohaterka „Małża” budzi współczucie, ale jednocześnie drażni, bo wytwarza wokół siebie chaos, bywa wulgarna, widzi tylko to, co złe, ciągle kogoś lub coś krytykuje. Trudno nie przyznać jej racji, kiedy na przykład wyszydza głupkowate programy telewizyjne, z drugiej jednak strony rodzi się pytanie, po co właściwie je ogląda. Dlaczego codziennie marnuje tyle czasu na siedzenie przed tym idiotycznym telewizorem, zamiast robić coś sensownego?

Powieść została napisana pospolitym językiem, mnóstwo w niej nawiązań do reklam i popularnych piosenek, ironii, szyderczych zdrobnień oraz wyrazów angielskich zapisanych fonetycznie. Co chwilę można natknąć się na „łikend”, „kasting”, „Britnej spirs”, „diwidi”, „maj femili”, „napisać si wi”, „merlin monroł” i inne dziwolągi językowe i jest to jedyna rzecz, którą można uznać za wadę „Małża”. Gdyby taką pisownię stosowała narratorka nieznająca angielskiego, byłoby to zabawne i uzasadnione, ale Magda przecież zna ten język i taki bełkot zwyczajnie do niej nie pasuje. Z kolei dialogi są bardzo dobre, pełne życia, realistyczne, szczególnie te przedstawiające rozmowy o pracę i żądania pracodawców.

„Małż” na pewno jest ważną powieścią, trafnie ukazującą paskudną sytuację osób szukających pracy, wykorzystywanie i upokarzanie bezradnych ludzi, coraz gorszy stan psychiczny dziewczyny, która miota się, by zdobyć pieniądze na czynsz, ale jej działania przypominają walenie głową o mur. Na przykładzie Magdy autorka pokazuje, że bezczynność człowiekowi nie służy – bohaterka pogrąża się w coraz większym chaosie, można nawet odnieść wrażenie, że im więcej ma czasu, tym bardziej czuje się nieszczęśliwa i dziwaczna. Jest to też świetna powieść o nieprzystosowaniu społecznym, o tym, jak ciężko jest osobie, która nie chce brać udziału w wyścigu szczurów i tęskni, by „Leżeć pod kołdrą, mieć w pobliżu słoik z czekoladą i kawę. I nie bać się. Mieć zwolnienie z wychodzenia z domu. Zwolnienie z odbierania telefonów. Zwolnienie ze wstawania z łóżka i z ubierania się”[3].  

---
[1] Marta Dzido, „Małż”, Korporacja Ha!art, 2005, s. 51.
[2] Tamże, s. 42.
[3] Tamże, s. 158.