„Córka” Elena Ferrante

Leda, bohaterka „Córki” Elany Ferrante, ma prawie pięćdziesiąt lat i dwie dorosłe, piękne córki, które niedawno wyjechały do Kanady. Już nie musi się o nikogo się troszczyć, może czuć się spokojnie, błogo i robić, co chce. Wyjeżdża więc na samotne wakacje nad morze, a tam jej uwagę przykuwa hałaśliwa gromadka spokrewnionych ze sobą neapolitańczyków. Leda zaczyna ich obserwować, ale bynajmniej nie z nostalgią, choć sama też pochodzi z Neapolu. Rodzinnego miasta nienawidzi, uważa je za kulturalne dno, zamieszkane przez ordynarnych ludzi. Od dziecka pragnęła z niego uciec i uparcie dążyła do społecznego awansu. Udało jej się: przeprowadziła się do Florencji, pozbyła dialektu, została wykładowczynią angielskiego.

Spośród neapolitańczyków najbardziej fascynuje ją Nina – piękna matka kilkuletniej Eleny. Leda podejrzewa, że młoda kobieta oszukuje samą siebie, czuli się do dziecka na pokaz, podczas gdy tak naprawdę tęskni za odpoczynkiem, za romansem, za szaleństwami, tak jak tęskniła ona, Leda, gdy miała dwadzieścia parę lat. Wylegując się na plaży, wspomina własne macierzyństwo, które nie sprawiało jej radości: kochała Biankę i Martę, ale nie umiała zapanować nad pragnieniem, by je porzucić, nad wybuchami złości. Odnosiła wrażenie, że przebywając z dziećmi, dusi się i cofa w rozwoju, podczas gdy inni mają kochanków, publikują, zdobywają tytuły naukowe.

„Ileż to rzeczy mówi się i robi dzieciom w czterech ścianach domów”[1] – pisze Ferrante i trudno nie przyznać jej racji. Szarpanie, straszenie, a nawet bicie – kto z dorosłych z ręką na sercu może powiedzieć, że nigdy nie sprawił dziecku wielkiego bólu? Tak samo niemal każdy w okresie dzieciństwa doznał przemocy ze strony rodziców. Tych rzeczy zazwyczaj nie wspominamy, bo uświadamiają nam, że mamy w sobie coś mrocznego, okrutnego, czego się wstydzimy i boimy. Leda również stara się nie pamiętać o niektórych rzeczach, a jeśli już je wspomina, to z uczuciem, że się dusi. Teraz, gdy jest kobietą w średnim wieku, bynajmniej nie zmądrzała, nadal potrafi narazić dziecko na niewyobrażalny ból i patrzeć na to beznamiętnie. Dziecko obce, które nawet niczym jej nie zdenerwowało. Nadarza się okazja, więc Leda ją wykorzystuje, sama nie wiedząc dlaczego. 

Symbolem macierzyństwa jest w powieści lalka. Nie jakaś piękna Barbie, ale zniszczone, rozczochrane, nasiąknięte błotem brzydactwo. Motyw lalek wciąż powraca, a wraz z nim przekonanie, że ważne są nie tylko dla małych dziewczynek, także dorosłe kobiety potrafią być nimi dziwnie zafascynowane.

Po przeczytaniu ostatniego rozdziału książki warto wrócić do pierwszego, gdyż oba płynnie się łączą i dopiero znając zakończenie, można w pełni zrozumieć początek. Dopiero wtedy wyjaśni się, dlaczego Leda straciła panowanie nad kierownicą, skąd ma dziwną ranę w boku i o jakim czynie myśli, twierdząc: „Najtrudniej opowiedzieć o tym, czego sami nie potrafimy zrozumieć”[2]. Leda, będąca narratorką powieści, opowiadając o swojej przeszłości i o ingerowaniu w życie poznanych nad morzem neapolitańczyków, nie próbuje się nawet usprawiedliwiać, jest bezwzględna wobec siebie w takim samym stopniu, jak wobec innych ludzi.

„Córka” to wspaniała, napisana ładnym, eleganckim językiem powieść o tym, jak ekstremalne emocje przeżywają niektóre matki, które kochają dzieci, a jednocześnie nie mogą się powstrzymać przed zadawaniem im bólu. Fragmenty o biciu Bianki czy o łzach Eleny zrozpaczonej faktem, że ktoś ukradł jej lalkę, wstrząsają do głębi. Leda budzi różne uczucia, zdumienie, gniew, ale też litość. To zasługa autorki, która stworzyła ją jako postać niejednoznaczną, pełną sprzeczności, mającą w sobie coś przerażającego.

Moja ocena: 5/6.

---

[1] Elena Ferrante, „Córka” („La figlia oscura”), przeł. Lucyna Rodziewicz-Doktór, Sonia Draga, 2017, s. 73.

[2] Tamże, s. 6.