„System” Amanda Svensson

„System” Amandy Svensson to powieść o perypetiach Matildy, Clary i Sebastiana. Są to trojaczki, obecnie dwudziestosześcioletnie. Wbrew temu, co się o takich rodzeństwach mówi, nie są ze sobą jakoś specjalnie związani, wprost przeciwnie, rzadko się kontaktują, a siostry w ogóle ze sobą nie rozmawiają. Rodzice ich się rozstali, poza tym przez wiele lat ukrywali straszną tajemnicę, która dopiero teraz wychodzi na jaw, pogarszając stan psychiczny niektórych członków rodziny. 

Niedawno zmarła wieloletnia dziewczyna Sebastiana. Chcąc uciec od złych wspomnień, ten najmilszy z trojaczków przyjeżdża do Londynu i znajduje pracę w instytucie badawczym. Jego zadanie to opieka nad małpą oraz przeprowadzanie wywiadów z osobami mającymi nietypowe mózgi, na przykład z Laurą, która widzi otoczenie tylko w dwóch wymiarach. Instytut wywiera na nim ponure wrażenie: szef podejrzanie dużo wie o jego matce i siostrach, zabrania dzielić się ze współpracownikami wynikami badań, a koleżanka zajmująca się hodowlą cykad utrzymuje, że dzieje się tu coś bardzo złego i że ktoś próbuje zabić jej ukochane owady. 

Jeśli chodzi o siostry Sebastiana, Matilda jest hałaśliwa, zmienna w nastrojach i nienaturalnie witalna, Clara zaś powolna i nieśmiała. Ta pierwsza mieszka w Berlinie z mężczyzną, którego poznała w sposób dość osobliwy: otóż któregoś dnia bez powodu zaczął ją obrzucać wulgarnymi słowami i niechcący, podczas krzyku, opluł, a wtedy ona zapragnęła pójść z nim do łóżka. Clara natomiast przyjeżdża na Wyspę Wielkanocną. Poznaje tu anorektyczkę Elif oraz grupkę ludzi oczekujących na koniec świata. Dla większości z nich „proste życie”, jakie tu prowadzą, jest tylko formą zabawy, jednak ich przywódca Jordan naprawdę przejmuje się katastrofą ekologiczną. 

A czym jest tytułowy system? Nie do końca wiadomo, o co autorce chodziło, gdyż słowo to pojawia się często i w różnych kontekstach. Na przykład Elif mówi do Clary: „Tęsknisz za siarką i popiołem. Nic innego nie pozwoli ci się uwolnić z tego, z tego... SYSTEMU fobii połączonych, który dla siebie stworzyłaś, żeby nie musieć żyć jako ta pieprzona niezależna istota”. Któryś z bohaterów zastanawia się, czy w szaleństwie jest jakiś system, inny zaś uważa, że wiara w istnienie systemu to wyjątkowe szaleństwo. Ktoś mówi, że rodzina to system ustanowiony po to, by zapewniać opiekę słabszym ogniwom, czyli dzieciom i kobietom, jednak w naszych czasach ten system jest coraz mniej potrzebny, bo ludzie nie muszą łączyć się w rodziny, by przetrwać. Ktoś twierdzi, że rodzic wciąż pozostaje podstawowym czynnikiem systemu bezpieczeństwa świata, a kiedy w systemie jeszcze na etapie dzieciństwa pojawi się luka, młody człowiek musi szukać bezpieczeństwa gdzie indziej. 

Podobnie dużo jest nawiązań do cykad. Po pierwsze mnóstwo ich przebywa w instytucie, po drugie źrenice jednej z bohaterek mają kształt tych owadów, po trzecie Laura nosi wisiorek z cykadą, po czwarte podczas badań okazuje się, że jej mózg ma kształt cykady. Po piąte można sobie wziąć kartkę i podczas czytania wypisywać, w ilu jeszcze sytuacjach pojawiły się te insekty. Widać, że miały coś symbolizować, jednak co za dużo, to niezdrowo... 

Autorka porusza takie tematy jak zagubienie, brak poczucia kontroli nad otoczeniem, świadome lub nie szukanie bliskości z drugim człowiekiem, katastrofa ekologiczna, relacje między rodzeństwem, znaczenie więzów krwi. Niestety robi to w taki sposób, że trudno uwierzyć w opisywane wydarzenia i przejąć się problemami bohaterów. Już sam początek nastroił mnie podejrzliwie. Mamy oto rok 1989, w szwedzkim szpitalu rodzą się trojaczki. Takie porody zawsze są bardzo zagrożone i traktowane z wielką uwagą, tymczasem w książce Svensson odbywa się on bez udziału żadnego lekarza. Dopiero kiedy jeden z noworodków doznaje zaburzeń oddychania i pracy serca, przychodzi pan doktor, zabiera dziecko na oddział intensywnej terapii, gdzie ratuje mu życie, po czym, po dziesięciu minutach, matka dostaje maluszka z powrotem. Ot tak po prostu, bez żadnych badań, bez monitorowania pracy serca, bez zostawienia noworodka na obserwację. 

Takich mało prawdopodobnych wydarzeń pojawia się w powieści o wiele więcej. Widać, że autorka ogromnie lubi zaskakiwać czytelnika dziwnymi, groteskowymi wręcz zachowaniami bohaterów, różnymi anomaliami i zbiegami okoliczności, których wpycha do „Systemu” nieprzyzwoicie dużo, lubi też pławić się w słowach, rozwlekać opisy. Owszem, były w książce dobre fragmenty, na przykład sceny z Siri albo histeria Clary przekonanej, że łażą po niej robaki, jednak te dobre toną w morzu odrealnionych, przegadanych i męczących. Szkoda, bo autorka ma talent. Gdyby wymyśliła sensowną fabułę i zapanowała nad wielosłowiem, mogłaby wkraść się w łaski wielu czytelników. 

Moja ocena: 3/6. 

---
Amanda Svensson, „System”, przeł. Karolina Ancerowicz i Justyna Czechowska, Pauza, 2024