Z Belgradem w tle, czyli „Ci dwaj mężczyźni” Selenicia

Podstarzały, wykształcony Vladan pochodzi z bogatej rodziny serbskich patriotów. Ale po drugiej wojnie światowej władze ograbiły go ze spuścizny po przodkach i mógł mieszkać tylko w niewielkiej części ogromnego domu. Pozostałe pokoje zajmowali przymusowi lokatorzy. Niszczyli oni posiadłość, a Vladana wyśmiewali i uważali za relikt przeszłości, za żywy dowód ich zwycięstwa nad wrogami klasowymi. Jakby tych nieszczęść było mało, Vladan zapałał namiętną miłością do niepełnoletniego Albańczyka. Oferował mu dach nad głową, wyżywienie, naukę...

Istref spędził dzieciństwo na albańskich pastwiskach. W wyniku klanowych wojen stracił wszystkich swoich krewnych, a że był w pewnym sensie odmieńcem i nie myślał o zemście, postanowił przyjechać do Belgradu. W powojennym Belgradzie trudno było znaleźć pracę i dach nad głową, w dodatku Istref nie znał języka serbskiego. Koczował w piwnicy, ale i stamtąd go wygoniono. Pewnego dnia nieznajomy, wytwornie ubrany Serb zaproponował, by chłopiec zamieszkał u niego. Istref zgodził się, ale szybko zauważył, że opiekun zachowuje się nieco dziwnie... 

Vladana i Istrefa różni wszystko – wiek, pochodzenie, narodowość, orientacja seksualna, poglądy polityczne. Ale kiedy zamieszkali razem, zaczęli wywierać na siebie wielki wpływ. W powieści nie jest powiedziane wprost, że Vladan to homoseksualista, może zresztą Vladan nie do końca zdawał sobie sprawę ze swoich skłonności, ale my, czytelnicy, od razu to odgadujemy. Odgadujemy po jego przesadnie tkliwym zachowaniu wobec Istrefa, a także po opisach jego uczuć wobec kobiet. Vladan brzydził się wszystkim, co było związane kobiecością. Z lękiem wchodził do wspólnej łazienki, widok suszącej się nad wanną kobiecej bielizny napełniał go niewypowiedzialnym wstrętem. A kiedy Istref zamykał się w pokoju z dziewczyną, Vladan nie umiał zapanować nad zazdrością i rozpaczą. 

Historię tych mężczyzn poznajemy z dwóch punktów widzenia, czyli ze wspomnień snutych po kilkunastu latach przez Istrefa i z wplecionego w tekst pamiętnika Vladana. Obie partie powieści różnią się stylem, bo Vladan wypowiada się z egzaltacją, trudnymi słowami i pozwala sobie na liczne dygresje, Istref zaś używa prostego języka i nie odbiega od głównego tematu. I uważa, że we wspólnocie żyło się radośnie i szczęśliwie, podczas gdy Vladan wspomina ten okres jako męczarnię.

Wnikliwie opisane relacje pomiędzy głównymi bohaterami, mocno rozwinięte tło obyczajowe, Belgrad w latach pięćdziesiątych, walka nowego ze starym, mnóstwo informacji o kulturze krajów bałkańskich, o zwyczajach Serbów i Albańczyków, o przenikaniu się kultur – czego chcieć więcej? „Ci dwaj mężczyźni” to jedna z ciekawszych pozycji Czarnej Serii PIW. Nie czyta się jej łatwo, ale to wspólna cecha wszystkich książek z tej serii. I na koniec ciekawostka: w powieści znajduje się polski akcent. Oto pewnego razu Vladan dał Istrefowi do czytania „Dewajtis”. Niestety, chłopakowi Rodziewiczówna nie przypadła do gustu, wolał czytać „Jak hartowała się stal”.

---

Slobodan Selenić, „Ci dwaj mężczyźni” („Prijatelji”), przeł. Magdalena Petryńska, PIW, 1988.