„Testament starego Winckla” Øivind Bolstad

Osiemdziesięcioletni Winckel to jeden z najbardziej szanowanych kupców w Bergen. Jest bezlitosny wobec podwładnych, pogardza biedakami, utrzymuje, że „wszyscy dobrzy i godni szacunku ludzie mają pieniądze”[1]. Uważa się za dobrego dla robotników, bo daje im pracę i wypłatę. A że głodową? Jego zdaniem lepsza taka niż żadna, dzięki niej przecież jakoś żyją. Zresztą krewny Winckla, August, zachowuje się jeszcze gorzej, bo aby pozbyć się biedaków, podpala wynajmowany im dom, zgarnia odszkodowanie i nie interesuje go, że w pożarze giną ludzie. 

Kiedy zaczyna się akcja, tytułowy bohater jest już mocno chory na serce i bliski śmierci. Niekiedy czuje się lepiej, innym razem ma mroczki przed oczyma i z trudem oddycha, ale nawet wtedy znajduje siły, by drwić ze swoich krewnych. Podczas gdy inna osoba w jego położeniu martwiłaby się, że przysparza problemów rodzinie, Winckla to uszczęśliwia. Teraz, kiedy stoi nad grobem, wie, że może pozwolić sobie na każde szyderstwo i każde chamstwo, bo August i jego żona Klementyna nie ośmielą się protestować. Nie wiedzą przecież, komu Winckel zapisał majątek i czy w ostatniej chwili nie zmieni testamentu. 

Wokół tych bogaczy krążą dwie osoby połączone z nimi więzami krwi, ale dotknięte ubóstwem. Pierwsza to osiemdziesięcioletni Eliasz, przyrodni brat Winckla pochodzący z nieprawego łoża, przygarnięty przez niego na złość rodzinie, pełniący rolę służącego, a zarazem powiernika. Drugą z tych osób jest sierota Krystyna, traktowana przez Augusta i jego żonę jak popychadło, a kochana przez ich syna Hannemanna. Nie byłaby nędzarką, gdyby August oddał jej cztery tysiące talarów, które kiedyś pożyczył od jej ojca. Ale bezwzględny kapitalista ani nie zamierza zwrócić długu, ani pozwolić, by dziewczyna poślubiła jego syna. Tymczasem Krystyna czuje się zdesperowana, nie chce już dłużej usługiwać podłym bogaczom, a szansę na poprawę losu widzi jedynie w małżeństwie. „Jeśli nie wyjdę za mąż, rzucę się do Czarnego Stawu. Nie pójdę do przytułku”[2]. 

Na tle swoich krewnych ci młodzi ludzie wydają się aniołami, choć też mają wady. Dziewczyna jest zuchwała, przesadnie pyskata i kiedy się zdenerwuje, miota wyzwiskami niczym przekupka. Hannemann to jej przeciwieństwo – cichy, zakompleksiony, boi się walczyć o swoje. Nie umiejąc przekonać rodziców, by zaakceptowali jego narzeczoną, prosi ją, by jednak jakoś zdobyła pieniądze. „Nie mogłabyś przemówić staremu Wincklowi, żeby ci darował ze cztery tysiące?”[3]. Wychowany został w przekonaniu, że kobiety muszą słuchać mężczyzn, i kiedy jego  matka zwraca się do męża per „głupcze” i „fujaro”, Hannemann myśli: „Nie pozwoliłbym Krystynie na podobną scenę”[4].

Choć Øivind Bolstad stara się pogłębić postacie, odmalować uczucia człowieka śmiertelnie chorego, pokazać, z czego wynikły nieśmiałość i kompleksy Hannemanna i jak ten młodzian zmienia się pod wpływem miłości, to jednak trudno tę powieść zaliczyć do psychologicznych. O wiele zgrabniej wypada warstwa historyczna: widzimy tu Bergen z lat pięćdziesiątych dziewiętnastego wieku, środowisko kupieckie, krzywdzenie biedaków i bezkarność takich bogaczy jak główni bohaterowie. Ale choć poruszone tematy są ciekawe, to jednak całość nie budzi większych emocji i zainteresuje chyba tylko miłośników starych powieści skandynawskich. 

Dwa cytaty: 

„Lecz minionego czasu nie wrócą żadne żale. Wszystko, co żyje, staje się kiedyś zimne i sztywne lub zwiędłe: trawa na pastwiskach, jagody na krzakach, liście na drzewach, serce w piersi... Język w gębie”[5]. 

„Nie ma chyba żyjącej istoty, która choć stara i chora, nie wierzyłaby mimo wszystko, że pożyje jeszcze rok”[6]. 

Moja ocena: 4/6. 

---

[1] Øivind Bolstad, „Testament starego Winckla”, przeł. Maria Kłos-Gwizdalska, Wydawnictwo Poznańskie, 1969, s.100.

[2] Tamże, s.103.

[3] Tamże, s.48.

[4] Tamże, s. 67.

[5] Tamże, s. 40.

[6] Tamże, s. 70.