„Przetańczyć noc świętojańską” Hannu Salama

Akcja głośnej powieści Hannu Salamy „Przetańczyć noc świętojańską”, uznanej w latach sześćdziesiątych za skandaliczną, rozpoczyna się pewnego czerwcowego wieczoru, kiedy to wszyscy szykują się do zabawy z okazji Juhannusa – Święta Flagi Fińskiej, a zarazem nocy świętojańskiej. Kto żyw, spieszy na hulankę do okolicznego domu kultury. Zarówno gości z miasta, jak i gospodarzy oraz parobków rozpiera żądza, której nie starają się stłumić. Kobiety pozwalają ciągnąć się w krzaki – i w sumie autor częściej opisuje wizyty w tych krzakach, bójki i wymiotowanie niż tytułowe tańce. Jeszcze zanim zaczyna się zabawa, w wyniku nieuwagi przy rozpalaniu ogniska wybucha pożar – a to dopiero preludium do nieszczęścia, do którego dojdzie rano.

Tutejsze kobiety bardzo silnie odczuwają „głód chłopa, czy jak to nazwać”[1] – zdradzają mężów, oddają się byle komu,mają przy tym silną potrzebę, by uchodzić za porządne. Jedna z tych we własnym mniemaniu cnotliwych czuje taką nienawiść do byłego kochanka, który nie umie utrzymać ich romansu w tajemnicy, że próbuje go zastrzelić; biedny Halmelä tylko cudem ratuje życie i nawet nie ma odwagi komukolwiek się poskarżyć.

Z kolei mężczyźni lubią nadużywać alkoholu, a po pijanemu wspominać osobiste klęski i wygłaszać uwagi w rodzaju: „Świat coraz bardziej głupieje. Sójkę w bok dostaniesz, jak od świtu do nocy nie będziesz zginał karku. To jest to całe społeczeństwo kapitalistyczne ”[2]. Z gromady tych prymitywnych samców wyróżnia się tylko inteligentny, oczytany Paavo. Jako nieślubny syn gospodarza, u którego mieszkał, był bezustannie bity przez matkę i goniony do ciężkiej pracy na roli. Wytchnienie znajdował jedynie w szkole. Po śmierci gospodarzy wszystko odziedziczył ich ślubny syn Pekka i na domiar złego poślubił dziewczynę, w której kochał się Paavo. A teraz, w szaleństwie zabawy, bratowa daje do zrozumienia, że chętnie zdradziłaby męża z byłym chłopakiem. Tylko czy Paavo się skusi?

Do ważniejszych postaci należą też pielęgniarka Helena, nieśmiały parobek Antii, który nawet w tę gorącą noc ma kłopoty ze znalezieniem partnerki, skłonny do pijaństwa i brawury Jussi oraz Lasse – kierowca autobusu wiozącego gości do domu kultury. Ten ostatni, zmęczony monotonną pracą i koniecznością zarabiania na czeredę dzieci, szuka okazji, by zdradzić żonę.

Opowiadając o wydarzeniach świętojańskiej nocy, autor nie stroni od dosadnego słownictwa, a od czasu do czasu urozmaica powieść pięknymi, lirycznymi opisami przyrody oraz reminiscencjami. Przybliża przeszłość niektórych postaci, tragedię Halmeli, gorzkie dzieciństwo Paava, a także pamiętne zebrania Komisyi Czystości. To podobno na jednym z tych zebrań padły słowa, które obraziły uczucia religijne części czytelników. Podobno – bo w polskim wydaniu owego kontrowersyjnego fragmentu niestety nie ma, tłumaczenie nastąpiło najwidoczniej z wersji ocenzurowanej. Wprawdzie jeden z bohaterów myśli sobie, że pastor wygląda jak „jak stare łajno, nic więcej”[3], ale trzeba mieć wyjątkowo dużo złej woli, by nazwać to bluźnierstwem. „Przetańczyć noc świętojańską” w polskim wydaniu jest więc przeciętną powieścią naturalistyczną o tym, jak spoceni ludzie ulegają chuciom, piją alkohol, biją się i wymiotują.

---
[1] Hannu Salama, „Przetańczyć noc świętojańską”, przeł. Kazimiera Manowska, Wydawnictwo Poznańskie, 1982, s. 128.
[2] Tamże, s. 152.
[3] Tamże, s. 51.