„Drugie małżeństwo” Dagmar Edqvist

Herbert Roest, główny bohater „Drugiego małżeństwa” Dagmar Edqvist, pracuje w liceum w Mariesand jako nauczyciel biologii i wychowania seksualnego. Jest mężem Elin oraz ojcem dwóch dziewczynek, Bodil i Agnety. Żona, która w okresie narzeczeńskim sprawiała wrażenie miłej i zgodnej, okazała się snobką i materialistką niezadowoloną z jego niskich zarobków. Jej zdaniem Herbert powinien poświęcać wieczory na dodatkową pracę, a nie tracić czas na poprawianie uczniowskich zeszytów, muzykowanie i czytanie fachowych pism. Sama nic nie robi, by poprawić sytuację finansową – nie pracuje, zatrudnia służącą, wydaje sporo pieniędzy na stroje dla córek i inne rzeczy mające świadczyć o przynależności rodziny do klasy średniej.  

Pomimo wielu zgrzytów małżeństwo jakoś się ciągnie – aż do afery ze szkolną wycieczką. Co się stało  na owej wycieczce? Otóż Herbert, zamiast bezustannie pilnować uczniów, pozwala sobie na chwilę nieuwagi. W tym czasie jeden z chłopców i jego rówieśniczka wchodzą do stodoły. „Przestępstwo” trwa zaledwie kilka minut, raczej niemożliwe jest, by między młodymi do czegokolwiek doszło, wybucha jednak straszliwy skandal. Licealista zostaje ukarany, dziewczyna również, a część niesławy spada na Herberta. Miejscowi stróże moralności oskarżają go nie tylko o niedopilnowanie młodzieży, ale też deprawowanie. I tych plotek, tego potępienia, tego wstydu Elin już znieść nie może. Zapada decyzja o rozwodzie. 

Ktoś, kto niewiele wie o dawniejszej Szwecji, podczas czytania tej powieści może mocno się zdziwić, bo jak to, skandal z powodu takiego drobiazgu jak kilkuminutowe spotkanie dziewczyny z chłopcem? Napadanie na nauczyciela za to, że uczy wychowania seksualnego? Czy to możliwe? Zachowania opisane przez autorkę nie pasują do dzisiejszych Szwedów, ale w czasach, kiedy toczy się akcja, czyli w latach trzydziestych dwudziestego wieku, panowały surowe obyczaje i nie tolerowano żadnej „zgnilizny moralnej”. „Czystość to dla młodej kobiety rzecz najdroższa, jaką może posiadać” – mówi ojciec skompromitowanej dziewczyny i nie jest w tym poglądzie odosobniony.

O dziwo, w takiej czystości musiały też żyć kobiety pracujące jako urzędniczki czy opiekunki społeczne (dopiero ustawa z 1939 roku zniosła te wymagania). Jedna z bohaterek powieści, Brita, w pewnym momencie staje przed wyborem: praca czy małżeństwo. A ponieważ bardzo swoją pracę lubi, ten wybór to dla niej prawdziwa udręka. Może oczywiście prosić władze miasta o zmianę przepisów, ale w ten sposób narazi się na utratę dobrej opinii, pracy i prawa do emerytury, a więc mocno zaryzykuje, tak jak zresztą ryzykuje każdy, kto chce zmieniać skostniałe obyczaje. Brita jako pracownica opieki społecznej musi wnikać w intymne sprawy niezamężnych matek, interesować się „ubocznymi produktami ich miłości”, namawiać mężczyzn do dawania pieniędzy na utrzymanie nieślubnych dzieci, ale sama życia erotycznego prowadzić nie może. Nic dziwnego, że niekiedy ogarnia ją rozgoryczenie. To rozgoryczenie wzmaga się, kiedy podopieczne okazują się niewdzięczne, a nawet próbują jej odebrać ukochanego mężczyznę.

Kolejny problem poruszany przez Dagmar Edqvist to tragiczny los panien z dziećmi. Brita całymi dniami biega po mieście, próbując znaleźć dla nich pracę oraz dach nad głową, jednak Szwedzi rzadko chcą pomagać. Według nich niezamężne matki są wykolejone, a jeśli już urodziły dziecko, to powinny je oddać, a nie trzymać przy sobie i kłuć nim „porządnych” ludzi w oczy.

Autorka ciekawie pisze o Szwecji sprzed drugiej wojny światowej, pracy nauczyciela oraz opiekunki społecznej, ówczesnych surowych obyczajach, dramatach panien z dziećmi, o nietolerancji, hipokryzji i potędze plotek, o rozwoju kariery literackiej, a także o sytuacji mężczyzny, który najpierw dusi się w nieudanym małżeństwie, a potem z lękiem wchodzi w kolejne. Herbert jest postacią pogłębioną psychologicznie, można poznać jego marzenia, jego strach, czy będzie umiał stworzyć szczęśliwy związek z inną kobietą i czy uda mu się zachować dobre relacje z córkami, którym matka wmawia, że to z winy ojca dorastają w niepełnej rodzinie. Wszystkie te sprawy autorka opisuje bardzo dokładnie, z pasją, nie żałując ciekawostek obyczajowych. Ciekawostek, które współczesnego czytelnika mogą zdumiewać, a nawet szokować.

---
Dagmar Edqvist, „Drugie małżeństwo”, przeł. Aleksander Szulc, Wydawnictwo Poznańskie, 1961