„Prawdziwe fałszerstwa. Kilka niesamowitych historii o podrabianiu” Lydia Pyne

 

Nikt nie chce się dać nabrać, ale wszyscy lubią historie o tych, których nabito w butelkę[1] – tak zaczyna się książka Lydii Pyne zatytułowana „Prawdziwe fałszerstwa”. Nie jest to powieść, lecz literatura popularnonaukowa podejmująca niełatwy temat kopiowania dzieł sztuki, listów, stanowisk archeologicznych, zapachów, klejnotów i innych rzeczy. Autorka nie zajmuje się jedynie tą odmianą fałszerstw, która dotyczy nieprawdziwych (propagandowych) wiadomości. Pisze o sprawach, które budziły i do dziś budzą wiele kontrowersji, a więc na przykład o dziełach Hiszpańskiego Fałszerza, o kamieniu z Peckham, najpierw uważanym za podróbkę, a potem za ceniony eksponat, o nakręcaniu filmów przyrodniczych. Zastanawia się też, czy kopie są potrzebne, czy mogą być bardziej cenione i poszukiwane niż oryginał, czy imitację można uznać za osiągnięcie naukowe. I dlaczego niektóre fałszerstwa oburzają nas mniej, inne bardziej, a jeszcze inne wcale?

Najbardziej zaciekawił mnie rozdział o odkrytej w roku 1994 Jaskini Chauveta, pełnej wspaniałych malowideł z okresu paleolitu. Od razu zdecydowano, że nie zostanie udostępniona do zwiedzania, by nie spotkał jej podobny los co Jaskinię Lascaux, w której już po kilkuletnim użytkowaniu rozwinęły się grzyby, pleśnie, porosty i której pomimo rozpaczliwych wysiłków naukowcy nie zdołali uratować. Co więc zrobić, by turyści mogli oglądać te cuda, a jednocześnie by nie uległy one zniszczeniu? Odpowiedź może być tylko jedna: trzeba wykonać replikę przeznaczoną do oglądania. Wtedy i wilk będzie syty, i owca cała. 

Kopie bywają różne – piękne i brzydkie, tanie i kosztowne (na zbudowanie sztucznej Jaskini Chauveta wydano aż 55 milionów euro!), potępiane albo akceptowane, a niekiedy nawet bardziej pożądane i cenione niż oryginały. I choć przywykliśmy sądzić, że kopiści kierują się brzydkimi pobudkami, nie zawsze tak jest. Autorka dowodzi, że repliki są potrzebne, bo przecież chronią bezcenne oryginały przed zniszczeniem, dają ludziom namiastkę kontaktu ze sztuką i starymi cywilizacjami, mają też wiele innych zalet. Oczywiście nie brakuje osób, które krytykują zjawisko „prawdziwych fałszerstw”, uważając, że kopie nie zastąpią kontaktu z oryginałem, a ich tworzenie jest nieetyczne. Gdyby na przykład Jaskinia Chauveta została oddana do zwiedzania, jej odkrywcy dostawaliby część zysków ze sprzedaży biletów, nakręcania filmów itd. W wypadku zamknięcia groty pieniądze przechodzą im koło nosa. 

A może jednak nie przechodzą? Po odpowiedź na to pytanie i na wiele innych odsyłam do tej ciekawej książki. A na koniec cytat. Starożytny rzymski satyryk Petroniusz przypomina nam: „Świat chce być oszukiwany. Niech więc będzie oszukiwany”. Ironia losu: właściwie nie wiadomo, czy Petroniusz kiedykolwiek rzeczywiście wypowiedział te słowa. A mimo to są prawdziwe[2].

---

[1] Lydia Pyne, „Prawdziwe fałszerstwa. Kilka niesamowitych historii o podrabianiu”, przeł. Andrzej Homańczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2021, s. 9.

[2] Tamże, s. 19.