„Mieć i nie mieć” Ernest Hemingway

Ostatnie moje spotkanie z twórczością Ernesta Hemingwaya nie przebiegało pomyślnie. Noblista tak mnie zirytował swoim stosunkiem do innych autorów i do zwierząt, które zabijał dla zabawy, że musiało minąć aż sześć lat, bym odważyła się sięgnąć po kolejną jego książkę. Ta książka to „Mieć i nie mieć”.

Główny jej bohater ma na imię Harry i mieszka w Key West na Florydzie, w domu stojącym tuż nad morzem, w dzielnicy, w której władze miasta zamierzają wybudować luksusowy ośrodek dla turystów. Oczywiście nie chce sprzedać domu, ale będzie do tego zmuszony, jeśli nie znajdzie dobrej pracy. Jednak w czasie kryzysu (akcja toczy się w latach trzydziestych) trudno zarobić w legalny sposób. Harry najpierw pomaga bogatym letnikom łowić ryby, a kiedy nie dostaje zapłaty i na domiar złego traci kosztowny sprzęt rybacki, zaczyna przemycać alkohol i rewolucjonistów na Kubę. Dużo przy tym ryzykuje, bo po pierwsze Urząd Celny może odebrać mu kuter i kontrabandę, po drugie Kubańczycy są porywczy i bezwzględni. 

W powieści tej Hemingway kreuje postać „prawdziwego” mężczyzny – chamskiego, niesamowicie odpornego na ból, nierozczulającego się nad sobą. Kiedy Harry traci prawą rękę, kwituje to zdawkowym stwierdzeniem „Są gorsze rzeczy niż utrata ręki”, przyczepia do kikuta hak i nadzwyczaj szybko przyzwyczaja się do kalectwa. Jest wierny w miłości. Po kilkunastu latach małżeństwa wciąż zachwyca się tlenionymi włosami i figurą Marii. W jego oczach żona jest pięknością, tymczasem turyści postrzegają ją jako tłustą, pospolitą „krowę potworną, herod babę”. Maria odwzajemnia uczucia męża. „Nie ma w nim nic takiego, czego bym nie lubiła. Poszczęściło mi się. Nie ma takiego drugiego mężczyzny” – twierdzi. Szkoda tylko, że z kręgu tej rodzinnej miłości wyłączone są córki. „Niech diabli wezmą te dziewczyny. Starej i mnie nie udało się sfabrykować nic lepszego” – narzeka Harry. A żona nie protestuje. 

Konstrukcyjnie powieść się rozłazi. Zbudowana została z trzech części – dwóch krótkich i jednej nieproporcjonalnie długiej. Ma dwóch pierwszoosobowych narratorów i trzecioosobowego, zaglądającego do głów nie tylko głównych bohaterów, ale i epizodycznych. Pod koniec otrzymujemy na przykład obszerne wejrzenie w myśli maklera giełdowego, który nie odgrywa żadnej roli w fabule. W dwóch pierwszych częściach Hemingway skupia się na pokazaniu codzienności głównego bohatera, w trzeciej umieszcza wiele scenek z życia bogatych turystów. Turyści są niesympatyczni: to obleśne próżniaki spędzające czas na łażeniu po barach i zdradzaniu swoich żon. Jeden z nich, będący autorem książek, potrafi nawet sprytnie usprawiedliwić swoje zachowanie: „Pisarz musi poznać wszystko. Przy zdobywaniu doświadczeń nie może się krępować więzami moralności burżuazyjnej”.

Jeśli przymknąć oko na nieprzemyślaną konstrukcję i cukierkowy wątek miłosny, „Mieć i nie mieć” można uznać za ciekawy portret rybaka, który stara się zapewnić ukochanej żonie i niekochanym córkom utrzymanie i w tej walce z biedą nie cofa się przed niczym. Nawet przed zamordowaniem człowieka. Niewinnego. Dla korzyści finansowych. Tych, którzy nie umieją zapewnić wyżywienia rodzinom, Hemingway podsumowuje dość bezlitośnie: „W mieście nie braknie teraz takich, co im kiszki marsza grają. Ale ruszyć się nie ruszą. Wolą co dzień po trochu zdychać z głodu. Zaczęli te zdychanie, kiedy się urodzili”. Powieść jest zwięzła, konkretna. Ze względu na dużą liczbę scen przedstawiających łowienie ryb, bójki i strzelaniny, ma większe szanse spodobać się mężczyznom niż kobietom. 

Moja ocena: 4/6.

---

Ernest Hemingway, „Mieć i nie mieć” („To Have and Have Not”), przeł. Krystyna Tarnowska.