Panowie, drżyjcie, czyli „Modliszki” Joyce Carol Oates

Co wiemy o modliszkach? Zapewne to, że samiczki są sprytniejsze i agresywniejsze od samców i często ich zabijają. Zbiorek opowiadań Joyce Carol Oates nieprzypadkowo wziął tytuł od nazwy tych owadów. Bohaterki to dziewczynki oraz kobiety, które stanowią śmiertelne zagrożenie dla płci przeciwnej. Powody ich zachowania są różne – strach, frustracja, namiętność. Oto kilka słów o najciekawszych opowiadaniach.

„Lala – romans znad Missisipi”. Nie wiadomo, ile lat ma tytułowa Lala. Pan Early  twierdzi, że jedenaście, ale mówi tak już od bardzo dawna i podaje córce środki opóźniające proces dojrzewania. W każdym razie dziewczynka nie ma jeszcze piersi, nie miesiączkuje i wygląda jak słodkie, niewinne dziecko. Tato wozi ją po Ameryce i zmusza do odwiedzania różnych panów, z którymi nawiązuje kontakty przez internet. Pedofile ślinią się na jej widok, drżą, chcą, by zdejmowała ubranie. Z czasem dziewczynka zaczyna się buntować i czekającemu w samochodzie ojcu oprócz pieniędzy przynosi coś jeszcze – pewne makabryczne trofea...

„Głód”. Młoda, zaniedbywana żona podstarzałego bogacza spędza lato u krewnych mieszkających nad Atlantykiem. Poznaje włóczęgę, który przypomina jej pięknego, dzikiego kota. Nie potrafiąc zapanować nad pożądaniem, wdaje się w romans. Kiedy uświadamia sobie, że mąż może zażądać rozwodu, a co za tym idzie – odebrać jej prawo do opieki nad córką i dostęp do konta bankowego, staje się niebezpieczna. Oates nie zdradza, który z panów padnie ofiarą tej modliszki w ludzkiej skórze, pozostawia czytelnika z wrażeniem niepokoju i przekonaniem, że rozum i wola nie mają szans w starciu z namiętnością.

„Anioł Gniewu”. Upośledzony, maltretowany w dzieciństwie chłopak zaczyna włóczyć się za pewną samotną matką. Ta całkiem słusznie uważa go za stalkera. Szuka pomocy na policji, ale koniec końców zostaje sama z problemem. I nagle wpada na pomysł, by wykorzystać głupka do własnych celów. 

„Anioł Miłosierdzia”. Młodziutka pielęgniarka podejmuje pracę na oddziale dla terminalnie chorych. Musi myć zanieczyszczone, pokryte odleżynami ciała. Usiłuje być radosna, ale niewdzięczne zajęcie wywiera coraz większy wpływ na jej życie prywatne. Zaczyna mieć osobisty stosunek do pacjentów: w jednym się zakochuje, inni drażnią ją swoją żądzą życia. W końcu nabiera przekonania, że może decydować, kto powinien umrzeć. Autorka zwraca uwagę na to, że jeśli na taki oddział dostanie się osoba niezrównoważona psychicznie, znajdzie ona mnóstwo okazji do bezkarnego zabijania. 

„Wybacz mi”. To opowiadanie ma bardzo ciekawą konstrukcję, gdyż chronologia jest odwrócona – każdy kolejny rozdział to cofnięcie się w głąb czasu (podobnie jak w „Kalamburce” Małgorzaty Musierowicz). Na początku widzimy Else jako staruszkę mieszkającą w domu opieki, pragnącą naprawić krzywdę wyrządzoną córce, potem – bezmyślną i okrutną matkę małej dziewczynki, a na końcu jako niezdemoralizowaną, szczęśliwą nastolatkę. 

Bohaterki są w różnym wieku, najmłodsza liczy zaledwie sześć lat. Ich ofiarami padają zarówno mężczyźni inteligentni, brutalni, jak i upośledzeni, bezbronni; zagrożony jest nawet kilkumiesięczny chłopczyk. Wiele z „modliszek” nie uczyniłoby nikomu krzywdy, gdyby nie fakt, że zostały zastraszone lub doprowadzone do wściekłości. Tendencję przeobrażania się ofiary w prześladowcę szczególnie mocno widać w opowiadaniach pt. „Lala...”, „Tak mi dopomóż Bóg” oraz „Anioł Gniewu”. Molestowana dziewczynka zaczyna sprytem przewyższać pedofilów, młoda żona – rozumieć, że mąż policjant specjalnie ją straszy, a samotna matka wpada na pomysł, jak manipulować zakochanym w niej stalkerem. Niektóre z bohaterek świadomie niszczą mężczyzn, inne – tak jak sześciolatka ze „Strzygi” – zupełnie nie zdają sobie sprawy z tego, co robią. 

Opowiadania są mroczne, sugestywne, pełne niedopowiedzeń, niekiedy skręcają w stronę groteski. Przygnębiają, bo wśród bohaterów znajduje się mnóstwo ludzi nikczemnych. Oates pisze o okrutnych mężczyznach, o pedofilii, o matce, która tak mocno skrzywdziła córkę, że ta po czterdziestu latach wciąż odczuwa skutki traumy, o pielęgniarce mordującej kaleki. Narracja często prowadzona jest z punktu widzenia dziecka czy osoby upośledzonej, a więc kogoś, kto nie do końca zdaje sobie sprawę z powagi wydarzeń. Ale czytelnik – i tu widać kunszt autorki – bez trudu zrozumie, o co chodzi. 

Kilka cytatów:

Tato, dlaczego chcesz żyć? Dlaczego czepiasz się tego parszywego życia? Każda godzina w twoim obecnym stanie jest skargą albo żałością i bólem. Jesteś szczurem w pułapce. Czas jest pułapką, starość jest pułapką. Nie możesz nawet, jak szczur, odgryźć sobie nogi. Teraz zaczynasz umierać, a twoje ciało śmierdzieć. Ale chcesz żyć. Zapychasz swoją tłustą gębę, żresz jak świnia. Robisz w łóżko – nienawidzę cię za to. Tato, dlaczego się kompromitujesz? Dlaczego nie umierasz, póki jesteś w jakim takim stanie?[1].

Wręcz nie do pomyślenia, że ta kobieta, zżerana rakiem, nadal chce żyć. To niesłuszne i obrzydliwe. Wstrętne. Agnes, sapiąc, przyciskała poduszkę. Zwilgotniałe oczy wychodziły jej na wierzch, serce biło mocnym przekonaniem: Takie jest Miłosierdzie, tak trzeba[2].

Żaden laik nie wie tego, co wie pielęgniarka – poduszka to najskuteczniejsze narzędzie zbrodni i najtrudniejsze do wykrycia[3]. 

Moja ocena: 4/6.

---

[1] Joyce Carol Oates, „Modliszki” („The Female of the Species”), przeł. Barbara Cendrowska-Werner, Bellona, 2008, s. 271.

[2] Tamże, s. 269.

[3] Tamże, s. 264.