„Złośliwość wcielona” Gustav Wied

Emanuel wychował się w pięknej zagrodzie z młynem. Kiedy miał piętnaście lat, jego ojciec zmarł, zostawiając rodzinę bez środków do życia. Wdowa musiała sprzedać majątek na licytacji i przenieść się do miasta. O dziwo, dość szybko przyzwyczaiła się do nowego miejsca, do lżejszej pracy, zgiełku i licznych sąsiadek. Inaczej jest z Emanuelem – ten obecnie już trzydziestoczteroletni mężczyzna nadal rozpaczliwie pragnie powrócić na stare śmiecie. W niejedną noc zakrada się pod młyn i patrzy, jak ojcowizna niszczeje, zaniedbywana przez nowych właścicieli. Nie jest jednak typem marzyciela, tylko realisty, toteż wszelkimi sposobami stara się zebrać pieniądze potrzebne na wykupienie zagrody. Oszczędza na wszystkim, biega po mieście i szuka dorywczych prac, kradnie węgiel, zakłada sklepik, nie pozwala matce zatrudnić pomocy domowej, tylko sam zamiata ulicę i myje okna. Nie przejmuje się drwinami mieszkańców miasteczka, a ci szydzą z niego bezlitośnie, nie tylko dlatego, że wykonuje prace uważane za kobiece, ale też z jego wyglądu (Emanuel jest niski i ma zdeformowany kręgosłup). 

Jak to bywa z fanatykami, z biegiem czasu bohater staje się wybuchowy, przykry w obejściu, przesadnie skąpy i głuchy na wszystko, co nie dotyczy jego idée fixe. Pokrzykuje więc na  matkę, że za mało oszczędza, rozlicza ją z każdej sprzedanej szpulki nici. Żałuje poczęstunku dla wuja i  jego córki Wulfdiny, którzy przyjechali ze wsi i podarowali mu pół tony ziemniaków. Krewniaczka jest podobna z wyglądu do Emanuela – „mała, pękata i krępa”[1] – ale z charakteru zupełnie inna. Życzliwa, nieśmiała, pokorna. Kiedy ojciec publicznie wychwala jej zalety, ona siedzi „pozornie głucha i ślepa, pozwalając się szacować, obmierzać i omawiać”[2] niczym krowa wystawiona na sprzedaż. I o niczym tak nie marzy, jak o ślubie z upatrzonym przez siebie mężczyzną. „Nie wyobrażała sobie większego szczęścia na tej ziemi, jak móc być przy nim, łatać jego odzież, cerować jego skarpetki”[3].

 

Gustav Wied portretuje w tej powieści dziewiętnastowieczne duńskie miasteczko o nazwie Gammelkøbing, położone nad fiordem, oraz jego mieszkańców, nie tylko Emanuela i jego matkę, ale też chłopca o przezwisku Kluch, położną, celnika nazywanego Złośliwością Wcieloną, podłego konsula bojącego się śmierci, pobożną starą pannę potajemnie plądrującą groby. Autor maluje scenki z życia tych postaci, kąśliwie przy tym opisując ich powierzchowność. Dowiadujemy się więc, że Emanuel ma małe świńskie oczka i głowę „kulistą jak ser edamski”[4], położna – „szerokie plecy i takiż zad”[5], zaś Kluch wygląda tak, „jakby go poskładano z samych niezwykłej grubości kiełbas”[6]. Osobnik, który go obraża, już po chwili leży „jak długi na bruku przywalony wszystkimi kiełbasami Klucha”[7]. Kiedy chłopiec się odwraca, autor ujmuje to tak: „tłuścioch obrócił do niej swe tylne balerony”[8]. I nie są to wypowiedzi bohaterów, tylko stwierdzenia trzecioosobowego narratora. Widać więc, że autor lubi kpić z czyjegoś wyglądu. Ale z drugiej strony ci szpetni bohaterowie często stawiani są w sytuacjach, które sprawiają, że dostrzegamy ich piękno wewnętrzne, współczujemy im z całego serca. Bo jak nie podziwiać i nie żałować Klucha, który z oddaniem pielęgnuje chorą matkę? Jak nie współczuć Emanuelowi, który kocha ojcowiznę z siłą wręcz szaloną i płacze, patrząc z ukrycia na młyn, ogród i inne utracone wspaniałości?...

„Złośliwość wcielona” opowiada o przeogromnej miłości do ziemi rodzinnej, ale też o tym, że spełnienie marzeń nie zawsze równoznaczne jest ze szczęściem, bo z biegiem czasu człowiek jednak się zmienia, choć nie zawsze to sobie uświadamia. Powieść jest barwna, ciekawa, zawiera wiele malowniczych opisów miasteczka, a specyficzna, nieco złośliwa narracja dodaje jej oryginalności. Uczta nie tylko dla miłośników starych powieści skandynawskich! 

[1] Gustav Wied, „Złośliwość wcielona”, przeł. Maria Kłos-Gwizdalska, Wydawnictwo Poznańskie, 1970, s.92. 

[2] Tamże, s.160. 

[3] Tamże, s.92.

[4] Tamże, s.152.

[5] Tamże, s.110.

[6] Tamże, s.103. 

[7] Tamże, s.107.

[8] Tamże, s.104.