„Powrót do świętych lasów. Zapiski z Japonii” Lorenzo Colantoni

„Powrót do świętych lasów” to reportaż napisany przez włoskiego dziennikarza Lorenza Colantoniego i opowiadający o jego podróży na półwysep Kii, odbytej na początku pandemii COVID-19.  Półwysep ten wygląda następująco: 

„Las deszczowy pokrywający teren pełen gór i wąskich dolin, niewiele miast, z czego wszystkie leżą na wybrzeżu. Wakayama, Tanabe, Shingu – ciągnące się połacie betonu, zatłoczone miejsca pełne życia nocnego. Reszta to las, wąskie kręte drogi prowadzące do wiosek liczących po kilkaset mieszkańców, które strzegą jedno z najsłynniejszych (i najbardziej czczonych) chramów w całej Japonii” (s.15). 

Tamtejsze góry przez wiele lat uchodziły za święte, za miejsca, gdzie sakralność i duchowość spotykała się z tym, co ziemskie i zwyczajne. Wspinaczka uważana była za proces oczyszczenia i podejmowali się jej pielgrzymi z różnych klas społecznych, nawet cesarze. Lecz im mocniej rozwijała się gospodarka, tym bardziej słabła wiara w bóstwa i tytułowe święte lasy zamiast tętnić życiem zaczęły świecić pustkami. Dziś oprócz nielicznych mnichów i turystów nie odwiedza ich już nikt. Chramy przeważnie są pozamykane, okoliczne wsie wyludnione, a kwatery i herbaciarnie, z których dawniej korzystali wędrowcy, pożera las. 

Clou reportażu stanowi opis samotnej dwudniowej wędrówki szlakiem Nakahechi i tego, co autor widział i czuł, kiedy zboczył z wytyczonej ścieżki. Ale to nie jedyny temat. Dziennikarz wspomina też swoje poprzednie wyprawy, rozwodzi się też nad pochodzeniem Japończyków, rozważa, w jaki sposób mogliby oni zadbać o lasy, „znaleźć nowe współistnienie z naturą po zerwaniu w ostatnich dziesięcioleciach” (s. 79). Pisze o ludziach poznanych w Japonii, wśród których znajduje się m.in. ogrodnik, pięćdziesięcioletnia Niemka, od lat starającą się o to, by Japończycy włączyli ją do swojej społeczności, staruszka, która tworzy lalki wielkości człowieka i nadaje im imiona dawnych mieszkańców wyludnionej wioski. W książce znalazło się też miejsce na sporą ilość wiedzy historycznej, z tym że komuś – nie wiem, autorowi czy tłumaczce – zdarzają się pomyłki. Na str. 112 wyczytałam, że buddyzm trafił do Japonii w połowie czwartego wieku, a na str. 14, że „przywędrował do Japonii nie wcześniej niż w 552 roku”. I bądź tu, człowieku, mądry! 

Książka zawiera mnóstwo ciekawostek. Dowiedziałam się na przykład, że cudzoziemiec nie może wynająć opuszczonej chatki na wsi, jeśli ktoś ze stałych mieszkańców za niego nie poręczy, a znalezienie kogoś takiego graniczy z cudem, gdyż Japończycy są ekstremalnie nieufni wobec obcych. Że mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni kiedyś kochali ogrody, a teraz, zamiast skrawka zieleni, wolą mieć przed domem miejsce parkingowe. Ale znowuż gdyby nie dysponowali takim miejscem, nie mieliby prawa kupić samochodu. I jeszcze taka ciekawostka: wędrując po tytułowych świętych lasach, dziennikarz natrafił na „kota stróżującego”, czyli na żywego kota przywiązanego na smyczy do małej drewnianej budki. Uwięzili go tu mieszkający w pobliżu ludzie, nielubiący bezpańskich zwierząt. Futrzak jest odwiedzany, dokarmiany, ale jednak...

Zdobycie materiału do tego reportażu nie było łatwe, gdyż Colantoni nie znał języka japońskiego, dysponował skromnym budżetem i wreszcie miał ogromne problemy ze znalezieniem kogoś, kto pokazałby mu Japonię taką, jakiej nie znają przeciętni turyści. Obcokrajowcy są mile widziani, ale tylko wtedy, gdy trzymają się wyznaczonych szlaków. Jeśli chcą czegoś więcej, natrafiają na mur podejrzliwości i niechęci. Japonia, jak podkreśla Colantoni, to kraj z bardzo sztywną strukturą społeczną, nielubiący obcych, niepozwalający im wniknąć do swojego świata. 

Włoski dziennikarz nie skąpi czytelnikowi swoich przemyśleń oraz osądów, nieraz dosyć ostrych (co uważam za zaletę, bo nie lubię autorów, którzy w trosce o popularność zatajają swoje poglądy i starają się nikomu nie narazić). Krytykowani są więc blogerzy i vlogerzy, którzy pozują na znawców półwyspu Kii, a tak naprawdę nie wyszli poza wytyczone szlaki i rozpowszechniają stereotypy. Nie podoba się dziennikarzowi, że w pobliżu szlaku Omine Okugake wycięto stare drzewa i posadzono wiśnie, które będą przyciągać gości i dadzą zarobek hotelarzom. Drażni go, że Japończycy nie otwierają starych grobowców. „Pod moimi stopami spoczywają historie liczące tysiące lat, kompletnie nieznane, nigdy niezbadane. Doprowadza mnie to do szału, burzy moją perspektywę człowieka Zachodu i obywatela Włoch, gdzie wszystko zostało już odkopane, poznane, przekształcone” (s. 22). Z chęcią by je otworzył i zbadał, ale wie, że nie dostanie pozwolenia. I wreszcie do szału doprowadza go fakt, że Japończycy nie segregują śmieci i używają przesadnie dużo plastykowych opakowań. Włożyli jego śniadanie do grubej plastykowej torby, a do kawy dołączyli plastykową słomkę! „I kiedy rozpakowywałem poszczególne części tego śniadania, czułem się tak, jakbym obdzierał kogoś ze skóry” (s. 51) – wyznaje.

Moja ocena: 4/6.

Lorenzo Colantoni, „Powrót do świętych lasów. Zapiski z Japonii”, przeł. Barbara Bardadyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2024